Görevlinin, ücret dışında alacağı her şey emanete hıyanettir, hadisini açıklar mısınız?

Soran : betülcan9

Tarih: 18.06.2020 - 20:00 | Güncelleme: 03.03.2021 - 16:35

“Kimi bir işte görevlendirip (yaptığı işin karşılığı olarak) bir ücret verdiysek, onun bu ücret dışında alacağı her şey (kamuya) hainliktir.” hadisini açıklar mısınız?
- Kamu hakkıyla ilgili ayet ve hadisler ışığında detaylı bilgi verir misiniz?

Cevap

Değerli kardeşimiz,

İlgili hadis şöyledir:

مَنِ اسْتَعْمَلْنَاهُ عَلَى عَمَلٍ فَرَزَقْنَاهُ رِزْقًا فَمَا أَخَذَ بَعْد ذَلِكَ فَهُوَ غُلُولٌ

“Kimi bir işte görevlendirip (yaptığı işin karşılığı olarak) bir ücret verdiysek, onun bu ücret dışında alacağı her şey (kamuya) hainliktir.” (Ebu Davud, İmare, 9-10)

Konuyla ilgili hadislerden bazıları şöyledir:

“Kim şu üç şeyden uzak olarak ölürse cennete girer: Kibir, ganimet malına hainlik ve borç.” (Tirmizî, Siyer, 21; İbn Mâce, Sadakat, 12)

Muaz b. Cebel anlatıyor: Resûlullah (asm) beni Yemen’e gönderdi. Yola çıktığımda peşimden birini gönderip beni geri getirtti ve şöyle buyurdu:

"Sana niçin haberci gönderdiğimi biliyor musun? Benim iznim olmadan bir şeyi alma! Zira bu ihanettir. Kim de (kamu malına) ihanet ederse, kıyamet günü ihanet ettiği şey ile birlikte gelir. Seni işte bunun için geri çağırdım. Şimdi görevine gidebilirsin.” (Tirmizî, Ahkam, 8)

Devlet malına ihanet etmek ayetle de yasaklanmış ve insanlar bunun uhrevî cezasıyla ilgili olarak uyarılmıştır.

“Bir peygambere, emanete hıyanet etmek yaraşmaz. Kim emanete (devlet malına) hıyanet ederse, kıyamet günü, hainlik ettiği şeyin günahı boynuna asılı olarak gelir. Sonra herkese -asla haksızlığa uğratılmaksızın- kazandığı tastamam verilir.” (Al-i İmran, 3/161)

Dinimiz İslam’ın mesajlarının, emir ve yasaklarının hasılı tüm esaslarının merkezinde hep "hak" kavramı vardır. Bu itibarla Rabbimiz, kendimiz, diğer insanlar, yaşadığımız çevre ve tabiatla olan her bir münasebetimiz hak kavramı ile yakından ilgilidir. Hak, hem sorumluluklarımızı hem de korumamız, gözetmemiz gereken maddî ve manevî imkânları ifade eder. Hak, bir yönüyle Allah hakkına bir yönüyle de kul hakkına taalluk eder.

İslam’da, kamu hakkı Allah hakkı kapsamında değerlendirilmiştir. Kamu yarar ve düzeninin gerçekleşmesi, toplumun huzurlu ve güvenli bir hayata sahip olması bu haklara riayete bağlıdır. Kamuya ait her türlü imkan ve nimetin, topluma ait mekanların, araç ve gereçlerin, çevre ve tabii kaynakların adalet, hakkaniyet ve liyakat çerçevesinde kullanılması gerekir.

Dinî-ahlakî değerlere duyarsızlaşıldığında, ahiretteki hesap unutulduğunda, helal-haram sınırlarına dikkat edilmediğinde, hak kavramı önemini yitirdiğinde, kamu imkanlarını suistimal edenler çoğalır. Böyle bir toplumda ise, ne kamu hizmeti layıkıyla gerçekleşir ne de insanlar birbirlerine güvenir. Güvenin kalmadığı yerde de huzurlu bir hayattan söz edilemez.

Oysa kamu malı emanettir. Bu emanete ihanet etmek, kişiyi hem dünyada hem de ahirette ağır bir vebal altına sokar. Rahmet elçisi (s.a.s), bu ağır vebale karşı insanları şöyle uyarır:

“Kimse hakkı olmayan bir karış yeri bile almasın! (Alırsa) Allah, kıyamet gününde yedi kat yeri onun boynuna dolar.” (Müslim, Müsakat, 141; Buhari, Mezalim, 13)

“Sizden kimi bir işte görevlendirirsek ve o da bizden iğne (miktarı) ya da daha büyük bir şeyi gizlerse, bu bir ihanet olur ve kıyamet günü onu (kendi elleriyle) getirir.” (Müslim, İmare, 30)

Kamuya ait mallarda, bütün toplum fertlerinin eşit hakkı vardır. Dinimiz, başkalarının hakkını “kul hakkı”; kul haklarının gasp edilmesini ise, cevabın başında geçen hadiste de ifade edildiği gibi, emanete ihanet olarak değerlendirmiştir.

Her şeyin ayan beyan ortaya çıkacağı ahirette, hüsrana uğrayanlardan olmamak, cehenneme düşmemek için haramlara bulaşmadan, ömrümüzü helal dairede sürdürmeye özen gösterelim. Kamu mallarını, birer emanet olarak kabul edelim. İhlal edilen her kamu hakkının, zayi edilen her kamu malının, birer kul hakkı ihtiva ettiğini asla unutmayalım. Ve yine unutmayalım ki ahirette milyonlarca insanla helalleşme imkânı olmayacaktır.

Mealini vereceğimiz hadis her zaman ölçümüz olsun:

“Hiç kimse Allah’ın kendisine takdir ettiği rızkı -geç de olsa- elde etmeden ölmeyecektir. Öyleyse Allah’tan (hakkıyla) sakının ve rızkınızı güzel yoldan isteyin. Helal olanı alın, haramdan kaçının!” (İbn Mace, Ticaret, 2)

Not: Kamu hakkıyla ilgili detaylı bilgi için aşağıdaki açıklamaları da okumanızı tavsiye ederiz:

Kamu Malı: Tüyü Bitmemiş Yetimin Hakkı

Hicretin altıncı yılıydı. Müslümanlar türlü sıkıntılardan sonra nihayet Mekke müşrikleriyle Hudeybiye Antlaşması"nı imzalamışlar ve karşılıklı olarak silah bırakma kararı almışlardı. Sıra Müslümanlara karşı sürekli tehdit unsuru olan Hayber"e gelmişti. Fakat Hayber"in yüksek kaleleri, muhtelif savaş aletleri ve yeterli erzakları vardı. Fethedilmesi gerçekten zordu. Ancak fitne yuvası hâline gelen bu kalelerin alınması gerekiyordu. Medine"de hazırlıklar tamamlandı ve İslâm ordusu hicretin yedinci yılında Hayber"i kuşattı. Hayber, zorlu çarpışmalara tanık oldu. Nihayetinde zafer Müslümanlarındı. Müslümanlar ganimet olarak altın ve gümüş alamasalar da çeşitli mallar, yiyecek-giyecekler, hayvanlar ve hurma bahçeleri gibi verimli araziler elde ettiler.

Ancak ashâbı kazanılan bu fethin ardından başka bir sınanma bekliyordu. Acaba düşman karşısında sebat gösteren nefisler, dünya malına karşı da metanetli olabilecek ve henüz pay edilmediği için ordudaki herkesin hakkı olan bu mallara karşı sabredebilecek miydi?

Sevgili Peygamberimiz (asm), mala çok düşkün olan insanoğlunun(1) bu zafiyetinin farkında olarak bir sahâbîsine şu şekilde duyuru yapmasını emretti:

“Aldığınız şey bir iğne, bir iplik bile olsa onu geri getirin. (Ganimete) ihanet, hem ayıptır, hem utanç vesilesidir, hem de kıyamet gününde kendini ateşe atmaktır.”

Daha sonra, Allah Resûlü, ashâbıyla birlikte, Vâdi’l-kurâ mevkiine yöneldi ve oraya vardığında az önceki sözlerinin ne kadar isabetli olduğunu gösteren bir olay gerçekleşti. Allah Resûlüne hediye edilen Kerkere isimli siyahî kölesi, Hz. Peygamber’in (asm) devesinden eşyalarını indirdiği sırada, atılan serseri bir okla vurulmuştu. O esnada etrafta bulunan insanlar da onun şehit olduğunu düşünerek, “Cennet ona mübarek olsun!” dediler. Bu sözleri işiten Allah Resûlü, “Hayır, nefsim elinde bulunan (Allah)a yemin ederim ki, Hayber gününde ganimetler arasından paylaşımda kendisine düşmediği halde aldığı bir elbise, şimdi üzerinde ateş olarak onu yakmaktadır.” buyurdu.

Resûlullah, Kerkere’nin bütün mücahidlerin çabasını hiçe sayarak herkesin hakkı olan ortak bir maldan çaldığı bir parça elbisenin, azap görmesine sebep olduğunu bildiriyordu.

Bunun üzerine, orada bulunan herkesi bir korku sardı. Şahit oldukları olay ve bununla ilgili olarak Allah Resûlü"nün söylemiş olduğu sözler âdeta herkesin aklını başına getirmişti.

Kerkere gibi, düşünmeden ganimet malından bir veya iki ayakkabı bağı alan bir kişi de biraz utanç biraz da pişmanlık içerisinde huzura gelerek, “Yâ Resûlallah! Bunu Hayber gününde almıştım.” diyebildi. Allah Resûlü de, “İşte ateşten iki ayakkabı bağı!” buyurarak, bu davranışın vahim sonucunu dile getirdi ve ganimet gibi üzerinde kamu hakkı bulunan mallardaki haksız kazanç konusunda insanları uyarmış oldu.(2)

Müslüman olmayanlardan savaş yoluyla alınan her türlü mal, esir ve geliri ifade eden “ganimet”, Allah Resûlü döneminde ve öncesinde Arap toplumunda oldukça yaygın olan bir uygulamaydı. Özellikle câhiliye döneminde kabileler arası savaşların yaygınlığı, çapulculuk ve yağmacılık gibi faaliyetleri artırmıştı. Buna bağlı olarak da, saldırganlık, soygunculuk, hırsızlık ve gasbın olağan karşılandığı İslâm öncesi Arap toplumunda bedevîler, hak ve hukuka bağlı olmaksızın yağmaladıkları ganimetlerle geçimlerini temin ediyorlardı.

İslâm’ın getirdiği hükümler neticesinde, ganimetin kendisine ve ümmetine helal kılındığını bildiren Allah Resûlü,(3) önceden yağmacılık olarak uygulanan ganimet paylaşımını yasaklayarak(4) ganimetin mahiyeti, taksimi, kapsamı konusunda yeni esaslar koydu. Böylece, o dönemin şartlarında sosyal ve ekonomik anlamda büyük öneme sahip olan ganimet kavramı, Hz. Peygamberin adalet ve hakkaniyet ilkelerini gözeterek koyduğu esaslar çerçevesinde, kamu malı olarak değerlendirilmek suretiyle daha da önemli hâle geldi.

Müslümanlar önemli sayılabilecek miktarda mal ve esirden oluşan ilk ganimeti Bedir Savaşı’nda elde ettiler. Buna bağlı olarak önce ganimetin Allah ve Resûlüne ait olduğunu bildiren,(5) daha sonra da taksim edilmesini anlatan âyetler indirildi.

Buna göre, ganimetin beşte biri Allah’a, Resûlüne, onun akrabasına, yetimlere, yoksullara ve yolda kalmışlara aitti.(6)

Allah Resûlü, ganimetle alakalı bu esasları çeşitli vesilelerle ashâbına bildirmekteydi. Bir defasında kendisinin huzuruna gelerek onunla sürekli görüşme fırsatına sahip olmadıklarını, bu nedenle kendilerine açık emirler bildirilmesini isteyen bir heyete, kelime-i şehâdet, namaz, zekât ve orucun yanı sıra ganimetlerin beşte birini vergi olarak devlete vermeleri gerektiğini ifade etmişti.(7)

Dolayısıyla, İslâm ordusunun aldığı her ganimette, bu orduda savaşan askerlerle beraber, beşte bir oranında Allah Resûlünün ve muhtaç kimselerin de hakkı bulunuyordu. Böylece, her bir ganimet, içinde kamu malını barındırıyor demekti.

Öte yandan fey gelirleri yani savaşsız olarak barış yoluyla elde edilen malların tamamı Hz. Peygambere ve muhtaç Müslümanlara pay ediliyordu. Zira Kuran, bu malların alınmasında savaşçıların gayretlerine ihtiyaç olmadığını belirterek(8) onların Allah’a, Resûlüne, onun yakınlarına, yetimlere, yoksullara, yolda kalmışlara ve özellikle yurtlarından ve mallarından uzaklaştırılmış olan, Allah’tan bir lütuf ve rıza dileyen, Allah’ın dinine ve Peygamberine yardım eden fakir muhacirlere ait olduğunu vahyetmişti.(9) Bunda da ganimet olarak ele geçirilen malların yalnız zenginler arasında dolaşan bir servet olmasını engelleme amacı güdülmekteydi.(10)

Netice itibariyle ganimet malları, birçok kimsenin hakkı olan kamu malı konumundaydı.

Allah Resûlü (asm), kendisine ve ailesine haram kılındığı için zekat mallarına dokunmuyor fakat Kur'an-ı Kerim’de belirtildiği şekilde ganimet ve fey mallarıyla ailesinin geçimini sağlıyordu. Nitekim o, Müslümanların savaş yapmadan aldıkları Nadîroğulları’ndan elde edilen geliri ailesinin yıllık ihtiyacı için ayırır, geri kalanını da Allah yolunda yapılacak savaş için harcardı.(11)

Bir keresinde Peygamberimiz (asm), ganimet develerinin birinden bir tüy koparıp,

“Nefsim elinde olan Allah"a yemin ederim ki bana sizin ganimetlerinizden şu tüy kadarı bile helal değildir. (Bana helal olan) sadece ganimetin beşte biridir. Ama o da (neticede) size dönecektir.”

diyerek, kamu malı konusundaki hassasiyetini dile getiriyordu.(12)

Hz. Peygamber (asm), elde edilen bu malları muhtaçlara hemen dağıtıyor, taksim esnasında da ihtiyaç sahiplerinin özel durumlarını gözetiyordu.(13) Zira insanların ortak mücadeleyle elde ettikleri ve kamunun hakkı durumunda olan malların dağıtımının adaletli olması ve vakit geçirmeden sorumluluğun eda edilmesi esastı.

Kamu malı konusunda son derece hassasiyet gösteren Allah Resûlü, dağıtılması gereken bir malın hâlâ yanında bulunuyor olmasından o kadar rahatsızlık duyuyordu ki, bu durum onu, ailesinin yanına gitmekten alıkoyabiliyordu.

Nitekim bir keresinde yanındaki mallar gerekli yerlere dağıtılamadığı için Sevgili Efendimiz, Hz. Bilâl’e bu mallardan kurtulmaları gerektiğini, zira bu mallar dağıtılmadan ailesinin yanına dönemeyeceğini söylemiş, o gece mescitte gecelemiş, ertesi gün onların dağıtıldığını öğrenince de Allah kendisine sorumluluğunu yerine getirecek kadar hayat bahşettiği için tekbir getirip hamd etmişti.(14) Benzer şekilde Hz. Peygamber, Bahreyn’den gayet fazla miktarda gönderilen cizye ve haraç mallarını dağıtmış ve son kuruşu bitene kadar da başından ayrılmamıştı.(15)

Allah Resûlü dönemin şartları sebebiyle kamu malı konusunda önemli yere sahip olan ganimetler hakkında ashabını her fırsatta uyarmış, bir kumandan olarak askerlerine savaşlarda ganimete hıyanet etmemelerini emretmiş,(16) hatta ganimet malına hıyaneti münafıklık alameti saymıştır.(17)

Ganimet malına hıyanet edilmeden yapılan cihadı en faziletli amellerden biri olarak zikreden(18) Resûlullah, “Kim şu üç şeyden uzak olarak ölürse cennete girer: Kibir, ganimet malına hainlik ve borç.”(19) buyurmuştur.

Hz. Peygamber (asm), “Ganimete ihanet edenleri gizleyenler de onlar gibidir.”(20) buyurarak, kamu malına ihanet ile bu ihaneti gizlemeyi birbirine benzetmiştir. Hz. Peygamber buna ilaveten üzerinde herkesin hakkı bulunan ganimet mallarının geçici bir süreyle de olsa kullanılıp yıpratılmasını yasaklamıştır.(21)

Hz. Peygamber (asm), toplumun hakkına hıyanet edenleri ahirette şiddetli bir azabın beklediğini haber vermiştir. Bir defasında, ashâbına kamu malına ihanet günahının büyüklüğünden bahsetmiş ve kıyamet günü hiç kimseyi boynunda meleyen bir koyun, kişneyen bir at, böğüren bir deveyle veya altın, gümüş ve ganimet elbisesi yüklenmiş olarak görmek istemediğini bildirmiş, kıyamet günü hainlik edenin aşırdığı mal boynunda olduğu hâlde haşredileceğini haber vermiştir.(22)

Ashâbını bu tür yolsuzluklara karşı her zaman uyararak onlardan da bu konuda titiz davranmalarını isteyen Allah Resûlü (asm), Huneyn Savaşı’nda vefat eden birinin cenaze namazını ganimet malına hıyanet etmesi sebebiyle kıldırmak istememiş, gerçekten de adamın eşyalarından iki dirhem değerinde Yahudi incileri çıkmıştı.(23)

Bir defasında da Resûlullah (asm) Bilâl’e ganimetlerin toplanması için ilân yapmasını emretmişti. Üç kere yapılan ilânı duyduğu hâlde elindekini getirmeyip sonradan getiren bir adama, “Sen artık onu âhirette getirirsin. Onu senden almayacağım.” demişti.(24) Buna ilâveten Hz. Peygamber, Allah Teâlâ’nın haksızlıkla elde edilen ve helal olmayan bu tür malları sadaka olarak dahi kabul etmeyeceğini bildirmişti.(25)

Allah Resûlü, ganimetlerin paylaşımında hassasiyet gösterdiği kadar, o dönemde insanların ortak kullanım alanları olan mekanlarda, taşınmaz kamu mallarında veya herhangi bir gayret gerektirmeden elde edilen su, ot ve ateşin kullanımında da bütün Müslümanların ortak olduğuna dikkat çekmekteydi.(26)

Buna göre toplumun temel ihtiyaçları olan alanlar kamu mülkiyetine dahil olmaları dolayısıyla kimse tarafından özel mülk olarak sahiplenilemezdi. Nitekim Hz. Peygamber döneminde ashâbdan Ebyaz b. Hammal Resûlullahtan Merib Tuzlası’nın kendisine verilmesini istemiş, Resûl-i Ekrem (asm) de tuzlayı ona vermişti. Bunun üzerine bir sahâbî, söz konusu tuzlanın herkes tarafından kullanıldığını söyleyerek Allah Resûlüne kesintisiz bir su kaynağı gibi değerli olan bir tuzlayı verdiğini hatırlatmıştı. Ardından Hz. Peygamber, Ebyaz ile yaptığı sözleşmeyi bozarak insanların ve hayvanların tuz ihtiyacını karşılayan bu tuz madeninin yerine ona başka bir yer bağışlamıştı.(27)

Kamu arazileri gibi insanların vazgeçilmez temel ihtiyaçları arasında olan ve herkesin kullanımına açık durumda bulunan doğal kaynaklardan biri de sudur. Allah Resûlü (asm), Arabistan coğrafyasında önemli bir yere sahip olan ve kullanım hakkı sebebiyle kimi zaman tartışmaların meydana geldiği su kaynaklarında haksızlık ve kargaşayı önlemek adına birtakım kurallar getirmiştir. Nitekim Allah Resûlü su nöbetinden dolayı komşusu ile anlaşmazlığa düşen Abdullah b. Zübeyr’den hurmalığını suladıktan sonra komşusunun kullanması için suyu salıvermesini istemişti.(28)

İhtiyaç fazlası suyun kimseden esirgenemeyeceğini söyleyen Allah Resûlü(29), bu konuda arazisi yukarıda olan kimsenin kullanımda öncelik hakkına sahip olduğunu, yukarıdaki kimsenin arazisini su ayak topuklarına varıncaya kadar suladıktan sonra suyu aşağıya salması gerektiğini ifade ederek anlaşmazlıklara çözüm getirmişti.(30)

Hz. Peygamber (asm), insanların ortak kullanım alanları olan mekânların korunmasının üzerinde önemle durarak mescitlerin temiz tutulması konusunda ashâbını uyarmış(31) ve herkesin kullanımına açık olan suların kirletilmesini yasaklamıştır.(32) İnsanların gelip geçtiği yolların gereksiz yere işgaline izin vermemiş, kirletilmesini yasaklamış ve ashâbını yollardan insanlara eza verecek maddelerin kaldırılmasına teşvik etmiştir.(33)

Öte yandan Allah Resûlü (asm), kamu mallarını âtıl halde bırakmamış, onlardan istifade etmeye çalışmıştır. Efendimiz, devlete ait arazi ve madenleri onları ihya edebilecek bazı sahâbîlerine vermi (34) ve “Kim, sahibi olmayan bir araziyi imar ederse, o (bu yerde) daha çok hak sahibidir.” buyurarak insanları her fırsatta ölü arazileri ihya etmeye teşvik etmiştir.(35)

Resûl-i Ekrem (asm), kamu mallarının ihyasına gösterdiği özeni onların korunması konusunda da sergilemiştir.

İslâm’da her türlü gasp, yolsuzluk ve hırsızlığın yasaklanmasının yanında kamu malından çalmak, savaş ganimetlerinden haksız yolla bir şey almak, devlet malına hıyanet etmek gibi haksız fiiller İslâm hukukunda “ğulûl” kavramıyla ifade edilmiştir.

Ğulul, taksim edilmeden ganimet malından çalmak anlamıyla birlikte, genel olarak yolsuzluk ve kamu malına ihanet etme manasını da taşımaktadır. Nitekim Hz. Peygamber (asm),

“Kimi bir işte görevlendirip (yaptığı işin karşılığı) bir ücret verdiysek, onun bu ücret dışında alacağı her şey (kamuya) hainliktir.”(36)

buyurarak, devlet görevlisinin evlenme ve ev edinme gibi bazı ihtiyaçlarının devlet bütçesinden karşılanabileceğini bildirmiş, fakat bunun dışında bütçeden haksız yere sağlanan her menfaati “kamu malına ihanet”olarak nitelendirmiştir.(37)

“Yağma da yok, ihanet de yok, hırsızlık da!”(38)

buyuran Allah Resûlü (asm), ğulûlü yalnızca ganimet malına ihanetle sınırlandırmamış, devletin görevlendirdiği memurların elde ettikleri haksız kazançları da bu şekilde tanımlamıştır. Nitekim Hz. Peygamber döneminde zekat memurluğu yapan Ezd kabilesinden İbnü’l-Lütbiyye isimli şahıs, topladığı zekâtla birlikte kendisine verilen hediyeleri de getirmiş ve Allah Resûlüne, “Bunlar sizin, bunlar da bana hediye edilenler.” demişti. Zekat memurluğu gibi oldukça hassas bir görev yapmasına rağmen bunun sorumluluğunun farkında olmayarak kendisine haksız menfaat sağlayan bu kişiye Allah Resûlü (asm) öfkelenerek şöyle buyurmuştu:

“(Bu adam bir zekât memuru olmayıp) babasının veya anasının evinde otursaydı, kendisine hediye verilir mi, verilmez mi bir baksaydı ya! Nefsimi kudret elinde tutan Allah'a yemin ederim ki sizden biriniz ondan bir şey alırsa kıyamet gününde boynunda böğüren bir deve ya bağıran bir sığır veya meleyen bir koyunla gelecektir...”(39)

Böylece, devlet görevlilerine yaptıkları görev dolayısıyla verilen hediyeleri de ğulûl olarak nitelendiren Allah Resûlü, ashâbını bu tür haksız kazançtan sakındırmıştır.(40)

Devlet malına ihanet etmek Kur'an-ı Kerim tarafından da yasaklanmış ve insanlar bunun uhrevî cezasıyla ilgili olarak uyarılmıştır.

“Bir peygambere, emanete hıyanet etmek yaraşmaz. Kim emanete (devlet malına) hıyanet ederse, kıyamet günü, hainlik ettiği şeyin günahı boynuna asılı olarak gelir. Sonra herkese -asla haksızlığa uğratılmaksızın- kazandığı tastamam verilir.”(41)

ayetinin nüzul sebebiyle ilgili farklı rivayetler bulunmakla birlikte, esas olarak burada bir peygamber için ihanetin düşünülemeyeceği ve her türlü haksız kazancın yasaklandığı mesajı verilmektedir.

Bazı rivayetler, bu ayetin Uhud Savaşı’nda ganimet konusunda çıkan kargaşayla ilgili olarak indirildiğini bildirmekte,(42) bazıları ise Bedir Savaşı sırasında kaybolan bir eşya hakkında, münafıkların onu Hz. Peygamberin aldığını söylemeleri üzerine indirildiğini zikretmektedir.(43)

Şüphesiz, kamu hakkı konusunda son derece titiz olan Allah Resûlünün kamu malına ihanet etmesi düşünülemez.

Ayrıca kamunun mülkü durumunda olan mallarda bütün toplumun hakkı söz konusudur ve başkalarının hakkı İslâm’da “kul hakkı”olarak tanımlanıp bunun gasbedilmesi şiddetle yasaklanmıştır.

(...)

Hz. Peygamber (asm) bir defasında Bakî Mezarlığı’na uğramış, “Yazık sana, yazık sana!” buyurmuş, bu sözlerinin sebebini soranlara ise kabirdekilerden birinin hayattayken zekat memuru olarak görev yaptığını ancak zekat malından aşırdığı bir elbise yerine şimdi ona ateşten bir zırh giydirildiğini haber vermiştir.(46)

Ashabından özellikle yöneticilik veya zekat memurluğu gibi devlet görevinde olanları zimmetlerine haksız mal geçirmemeleri ve kamu malını suistimal etmemeleri konusunda uyaran Hz. Peygamber (asm), Yemen’e vali olarak tayin ettiği Muâz b. Cebel yola çıktığı sırada peşinden bir haberci yollayarak Muâz’ı geri çağırmış ve ona şöyle buyurmuştur:

“Sana niçin haberci gönderdiğimi biliyor musun? Benim iznim olmadan bir şeyi alma! Zira bu ihanettir. Kim de (kamu malına) ihanet ederse kıyamet günü ihanet ettiği şey ile birlikte gelir. Seni işte bunun için geri çağırdım. Şimdi görevine gidebilirsin.”(47)

İslam’ın değerlerinin üzerine bina edildiği “hak” kavramı, “kul hakkı (hukûku"l-ibâd)” ve “Allah hakkı (hukûkullâh)” olarak sınıflandırılmış ve kamu hakkı, hukukullah kapsamında değerlendirilmiştir.

Kamu yarar ve düzeninin gerçekleşmesi, toplumun huzurlu ve düzenli bir hayata sahip olması bu haklara riayeti gerektirir. Toplumun her ferdinin üzerinde hak sahibi olduğu kamu malları, topluma ait mekânlar, araç ve gereçler, gelirler, doğal kaynaklar gibi oldukça geniş bir alana sahiptir ve tüm bunların titizlikle korunması gerekir.

Ancak toplum, ahlâkî değerlere duyarsızlaştığında, insanlar helâl haram dengesine dikkat etmediklerinde ve hak kavramı önemini yitirdiğinde kamu malına hıyanet kaçınılmaz hale gelmektedir. Pek çok çeşidiyle yolsuzluk çoğalmakta, devletin malını yemek doğal sayılmakta, hatta buna dikkat edenler hor görülerek kınanmaktadırlar. Kamu malından kaçırılan her şey ganimet olarak algılanmakta ve su, elektrik, vergi gibi her türlü kaçakçılık -ne yazık ki- mubah görülmektedir. Kimi zaman kamu malına en çok hassasiyet göstermesi gereken devlet görevlileri halkın hizmetinde olduklarını unutarak küçük menfaatler uğruna emek ve alın terini hiçe saymakta -esefle ifade edlim ki- toplumdaki yetimin hakkını gasp edebilmektedir.

Görevlilerin bulundukları makamı istismar etmek suretiyle devlet imkânlarını şahısları adına kullanmaları, hak edilmeyen maaşlar, kamu malında yapılan israflar günümüzde en çok karşılaşılan durumlar arasındadır. Kamu malına hıyanet eden kişi, ucuz çıkarlar sağlarken, insanî ve ahlâkî değerlerini kaybetmektedir. Böyle bir toplumda ise ne kamu hizmeti lâyıkıyla gerçekleşir ne de insanlar birbirlerine güvenerek huzurlu bir hayata sahip olurlar.

Oysa kamu malı emanettir ve bu emanete hıyanet etmek, kişiyi hem dünyada hem de âhirette ağır bir vebal altına sokmaktadır.

İslam ise insanın boynuna yüklenen bu ağır vebalin onu dünyada ve âhirette zor durumda bırakacağı konusunda uyarmaktadır. Allah Teâlâ, kullarını helal ve temiz olan rızıklara yönlendirip(48) onlara mallarını haksız sebeplerle ve haram yollarla yememeleri uyarısı yaparken,(49) Resûlullah (asm) da ümmetine rızık konusunda mutedil olup yasak yollara başvurmamaları konusunda şöyle seslenmektedir:

“Ey insanlar! Allah"tan (hakkıyla) sakının ve rızkınızı güzel yoldan isteyin. Hiç kimse (Allah'ın kendisine takdir ettiği) rızkı -geç de olsa- elde etmeden ölmeyecektir. Öyleyse Allah'tan (hakkıyla) sakının ve rızkınızı güzel yoldan isteyin. Helâl olanı alın, haramdan sakının!”(50)

Dipnotlar:

1 Âl-i İmrân, 3/14.
2 Vâkıdî, Meğâzî, II, 681.
3 Enfâl, 8/69.
4 Buhârî, Sayd, 25.
5 Enfâl, 8/1.
6 Enfâl, 8/41.
7 Buhârî, Îmân, 40.
8 Haşr, 59/6.
9 Haşr, 59/7-8.
10 Haşr, 59/7.
11 Buhârî, Cihâd, 80.
12 Muvatta’, Cihâd, 13.
13 Ebû Dâvûd, İmâre, 13-14.
14 Ebû Dâvûd, İmâre, 33, 35.
15 Buhârî, Cizye, 4.
16 Müslim, Cihâd ve siyer, 3.
17 İbn Hanbel, II, 293.
18 Nesâî, Zekât, 49
19 Tirmizî, Siyer, 21.
20 Ebû Dâvûd, Cihâd, 135.
21 Ebû Dâvûd, Cihâd, 131.
22 Buhârî, Cihâd, 189.
23 Muvatta’, Cihâd, 13.
24 Ebû Dâvûd, Cihâd, 134.
25 Müslim, Tahâret, 1.
26 Ebû Dâvûd, Büyû’ (İcâre), 60.
27 Tirmizî, Ahkâm, 39.
28 Buhârî, Müsâkât, 7.
29 İbn Mâce, Rühûn, 19.
30 Ebû Dâvûd, Kadâ’ (Akdiye), 31.
31 Nesâî, Mesâcid, 30.
32 İbn Mâce, Tahâret, 21.
33 Buhârî, Ezân, 32.
34 Ebû Dâvûd, İmâre, 34, 36.
35 Buhârî, Muzâraat, 15.
36 Ebû Dâvûd, İmâre, 9-10.
37 Ebû Dâvûd, İmâre, 9-10.
38 Dârimî, Siyer, 50.
39 Buhârî, Hibe, 17.
40 İbn Hanbel, V, 425,
41 Âl-i İmrân, 3/161.
42 Azîmâbâdî, Avnü’l-ma’bûd, XI, 4-5.
43 Tirmizî, Tefsîru’l-Kur’ân, 3.
44 Müslim, Müsâkât, 141
45 Müslim, İmâre, 30.
46 Nesâî, İmâmet, 58.
47 Tirmizî, Ahkâm, 8.
48 Mâide, 5/88.
49 Bakara, 2/188.
50 İbn Mâce, Ticâret, 2.