4 grup için ahirette imtihan mı var?

Kişinin ibadetlerle mükellef ve hukuki-cezaî ehliyete sahip olabilmesi için temyiz kudretine sahip bulunması gerekir. Bu ehliyete sahip olmayan küçükler ve akıl hastaları, malî sorumluluk dışında herhangi bir dinî emirle yükümlü değildirler.

Bu konuda Hz. Peygamber (asm) Efendimizin şu sahih hadisi delil olarak gösterilmiştir:

“Üç kimseden kalem kaldırıldı (dinî yükümlülüklerden muaf tutuldu, affedildi): Bulûğa erinceye kadar çocuktan, uyanıncaya kadar uyuyandan ve şifa buluncaya kadar akıl hastasından.” (Buhari, Hudud, 22, Talak, 11)

Sorudaki konuya gelince:

Ebu Yala’nın Müsned’inde şöyle bir rivayet de vardır:

"Kalem üç kişiden kalkmıştır (Onların günahını yazmaz); uykudan uyanıncaya kadar uyuyandan, erginlik çağına gelinceye kadar çocuktan, iyileşinceye kadar mecnundan.” (Ebu Yala, Müsned, 1/440)

Diğer bir rivayette de -aynı anlamda benzer ifadelerle- bir hadis nakledilmiştir. (Ebu Yala, 7/336)

- Bu eserin muhakkiki olan Hüseyin Selim Esed, senedleri itibariyle birinci rivayeti zayıf, ikinci rivayeti ceyyid (hasen) olarak değerlendirmiştir. (Ebu Yala, Müsned, a.y.)

- Keza Taberanî de “çocuk, uykuda olan, akıl ve zeka özürlü kimselerden kalemin kalktığı (sorumluluk getiren amellerinin yazılmadığı)’nı” ifade eden bir rivayet hakkında hafız Heysemi, senedindeki bütün ravilerin sika yani sağlam ve güvenilir olduklarını belirtmiştir. (Mecmau’z-zevaid, 10511).

Görüldüğü üzere, bu rivayetlerde söz konusu üç (veya dört) kişinin hesaba çekilmeyeceği ifade edilmiş, sorudaki rivayette ise yeniden imtihana tâbi tutulacağına işaret edilmiştir. (Ebu Yâla, Müsned, 7/225, h.no: 4224)

Hafız Heysemi, soruda söz konusu edilen Ebu Yâla’nın rivayetinde bir râvinin müdellis (ravilerin isimleri vs. üzerinde oynayan kimse) olduğunu bildirmiştir. (Mecmau’z-zevaid, h.no: 11937)

Tedlis de hadisin zayıflık alametidir.

Bununla beraber mahşerdeki imtihanla alakalı rivayetlerin bir kısmının sahih olduğunu söyleyen alimler olduğu gibi, ahiretin imtihan yeri olmadığını, söz konusu rivayetlerin zayıf olduğunu söyleyen alimler de vardır. Bazı alimler de bu konuda sessiz kalmayı tercih etmişlerdir.

Özetle söylemek gerekirse:

Kişinin teklife ehil sayılabilmesi için kendisine yöneltilen hitabı anlayabilecek ve gereğini yerine getirebilecek güçte bulunması gerekir. Mükellef tutmadaki amaç yükümlülüğün mükellef tarafından imtihan şartları içinde yerine getirilmesidir. Mükellefiyetin şartı kişinin temyiz kudretine sahip olarak bulûğa ermesidir.

Dolayısıyla akıl hastaları ile çocuklar mükellef sayılmaz ve sorumlu olmazlar. (Zerkeşî, Bahr, 1/343-352; Zekiyyüddin Şabân, Usul, s. 275-277)