Allah'a erkeklik dişilik isnat etmek ne kadar doğrudur?

- Allah'a erkeklik dişilik isnat etmek veya insan gibi ruhunun olduğunu söylemek ne kadar doğrudur?
- Bu konuda imanımız nasıl olmalıdır?
- Bir de “Allah aklınıza gelenden başkasıdır.” diye bir hadis var, bunun kaynağı nedir?
- Bu sahih bir hadis midir?

Değerli kardeşimiz,

Cevap 1:

Yüce Allah hiçbir şekilde yaratılmışlara benzemez. Allah için erkeklik dişilik söz konusu değildir. O'nun eşi, dengi ve benzeri yoktur. Cenabı Hakk’ın zatını hiçbir kimse bilemez ve künhünü de idrak edemez...

Biz O’nu isim, fiil ve sıfatlarıyla bilir ve tanırız.

Kur'an-ı Kerim ve hadisi şeriflerde gelen Yüce Allah'ın sıfatları da İslam bilginleri tarafından farklı başlıklar altında tasnif edilmiştir. Bu tasniflerin birine göre, Allah Teala’nın sıfatları, sıfat-ı zatiye ve sıfatı sübutiyye; diğer bir tasnife göre ise, sıfat-ı selbiyye ve sıfatı sübutiyye olmak üzere iki kısımdır. Her iki tasnif de şüphesiz aynı sıfatlar yer almaktadır.

Sıfat-ı zatiye veya sıfat-ı selbiyye başlığı altında zikredilen sıfatlar, Yüce Allah’ın zatına mahsus olan, yaratıklarından herhangi birine verilmesi caiz ve mümkün olmayan sıfatlar ve niteliklerdir. Bu sıfatların zıtları/karşıtları, Yüce Allah hakkında düşünülemediği, bu sebeple noksanlık ve eksiklik ifade eden bu özelliklerden O’nun tenzih edilmesini ifade ettiğinden bu sıfatlara, tenzihi sıfatlar da denilmiştir.

Bu selbi veya tenzihi sıfatlarla Allah, yaratıklara ait tüm noksan sıfatlardan uzak tutulmuş olur. Bu sıfatlar:

I. Sıfat-ı zatiye, selbiyye veya tenzihiyye: Bu sıfatların zıddı, Allah için muhaldir, yani mümkün değildir.

1. Vücüd: Allah'ın var olması demektir
2. Kıdem: Öncesi olmaması
3. Beka: Allahın sonu olmaması
4. Muhalefetün lil havadis: Yaratılmışlara benzememesi
5. Kıyam bi nefsih: Varlığı için bir başaksının yardımına ihtiyaç duymaması
6. Vahdaniyet: Allah'ın bir olması, İki veya daha fazla olmaması.

II. Sıfatı Sübutiyye: Bu sıfatlar insanlarda olmakla beraber, insanların bu sıfatları sınırlı iken, Allah için sınırsızdır.

1. Hayat: Allah'ın canlı, diri olmasıdır.
2. İlim: Allah'ın her şeyi bilmesidir.
3. İrade: Allah'ın dilemesidir.
4. Kudret: Allah'ın her şeye güç yetirmesidir.
5. Sem’: Allah'ın her şeyi işitmesidir.
6. Basar: Allah'ın her şeyi görmesidir.
7. Kelam: Allah'ın konuşmasıdır.
8. Tekvin: Allah'ın yaratmasıdır. 

Allah’ı sıfatları ile tanımak yeterlidir. Bu sıfatları, duyu organlarımızla algıladığımız nesneler eşliğinde veya hayal dünyamızın çizdiği şekiller eşliğinde kavramak son derece yanlıştır. Zira O'nun sıfatlarından biri yaratılanlara benzememesidir. Allah'ın iradesini, gücünü, kudret ve kuvvetini, rahmet ve azametini, hangi varlıkla mukayese edersek edelim, ne hayal kurarsak kuralım hata etmiş oluruz.

Allah'a inanan kişinin aklını gereksiz konularla meşgul etmesinin bir manası yoktur. Allah’ı tanıttığı şekliyle kabullenmek ve teslim olmak kul için hem kolay hem de gereklidir. Bundan sonra aklı kullanma alanı, daha çok salih amelleri nasıl işleyebilirim, insanlığa nasıl hizmet edebilirim, haramdan nasıl uzaklaşırım, sevabımı nasıl artırabilirim gibi konulara yoğunlaşmak olmalı; vesvese ve gereksiz düşünüşlerden uzak kalmalıdır.

Allah mekandan, erkeklik-dişilikten ve herhangi bir insana benzemekten münezzeh ve yücedir.

Cevap 2:

“Allah aklınıza gelenden başkasıdır.” ya da "Hatıra gelen her şey, Allah ondan başkadır." gibi güzel sözler, sahih hadis kaynaklarında hadis olarak geçmemektedir. Ancak, bu sözler, bu şekilde alimler arasında şöhret bulmuştur. Ayrıca,

"Yaratılmışlar hakkında düşünün, fakat yaratan hakkında fikir yürütmeyin; çünkü siz O'nun mahiyetini idrak edemezsiniz." (Suyuti,el-Camiu'sağir, 1/454-455; Acluni, Keşfü'l-hafa, 1/311)

hadis-i şerif olarak rivayet edilmiştir.

Dolayısıyla, Allah'ın zatını duyularımızla idrak etmemiz mümkün olmadığına göre, O'nun zatının mahiyeti, neden ibaret olduğu hakkında düşünmemiz doğru değildir. (bk. İslam'da İman Esasları, s. 154, DİB yayınları)

“Gerek insanlarda gerekse hayvanlar aleminde açıkça görülen eşlilik olgusunu ve buna dayalı olarak işleyen üreme düzenini var edenin, daha da önemlisi onlara mekan olan gökleri ve yeri yoktan yaratanın Yüce Allah olduğu dikkate alınırsa hiçbir varlığın O’na benzer olamayacağı kolayca anlaşılır. (bk. Şura, 42/11)

Bu ayetin asıl amacının da İslam inancının en önemli noktalarından olan bu hususu pekiştirmek olduğu söylenebilir. Bunu belirtmek için Kur’an’ın kullandığı ifade öylesine vecizdir ki, bunu çevirmedeki güçlük âdeta Allah Teala’nın diğer varlıklardan farklılığının nasıllığını kavrayabilmenin de insan idrakinin çok üstünde olduğunu ima etmektedir.

“O’na benzer hiçbir şey yoktur.” diye çevrilen cümleyi lafza daha bağlı kalınarak “Hiçbir şey O’nun misli gibi değildir.” şeklinde tercüme etmek mümkündür.

Bu da göstermektedir ki benzerliği red ifadesinde dahi Cenab-ı Allah’ın yüce zatı ile başka varlıklar arasında bir karşılaştırma yapılması uygun görülmemiş, “benzeri, dengi” anlamına gelen “misl” kelimesine bir de “gibi” manası taşıyan bir edat eklenmiştir (Bazı müfessirler burada Arap dilindeki mutat bir kullanımın söz konusu olduğunu, bazıları da “gibi” anlamındaki edatın benzerliğin bulunmadığı manasını pekiştirdiğini belirtirler).

Müfessirler bu ifadenin mana incelikleri, Yüce Allah’ın kendi zatına izafe ettiği görme, işitme gibi bazı özellikleri insana lütfetmiş olmasıyla bu ayetteki anlamın bağdaştırılması gibi konular üzerinde geniş biçimde durmuşlardır.

Özü itibariyle tenzih (Allah Teala’nın her türlü noksanlıktan uzak oluşu ve yaratılmışlara benzemezliği) fikrine dayalı olan bu açıklamalar, ayetin Allah’a ortak koşma, O’na çocuk izafe etme, bazı yaratılmışlarla Ulu İlah arasında benzerlikler kurma ve onlara uluhiyet izafe etme gibi sapkın inanç ve düşünceleri mahkum ettiğini ortaya koymakta ve Yüce Allah’ın zat ve sıfatlarının beşeri tasavvurlara sığmayacağını vurgulamaktadır. (Mesela bk. Zemahşeri, Razi, Elmalılı, ilgili ayetin tefsiri; DİA Allah md.)

Selam ve dua ile...
Sorularla İslamiyet