Hayvanların, ticaret, ziraat ve diğer malların zekatlarını aynı mallardan mı vermek gerekir?

- Yoksa vereceğimiz yerin ihtiyacına göre vermek de geçerli olur mu?

Değerli kardeşimiz,

Ticaret eşyasında kıymet üzerinden zekât ödenmesi gerektiği gibi, zekâta tâbi diğer malların zekât miktarının kendi cinsi yerine değer üzerinden ödenmesi de mümkündür. Bu konuda uygulamaya en uygun görüşü Hanefi Mezhebi'nde bulduğumuzdan, bu görüşü ve dayandığı delilleri kaydetmekle yetineceğiz.

Şihabuddin Ahmed el-Heytemî (v. 974/1567) “Tuhfet'ul-Muhtâc” adlı eserinde şöyle diyor:

“Koyun ve develerin zekâtını, o memleketin kullandığı gümüş veya altın para cinsinden ödemek caizdir. Çünkü bunların zekâtını vermekten maksat, fakirlere fayda sağlamaktır. Eşyanın değerini para olarak ödemekle aynı fayda sağlanmaktadır.” (1)

Eşyanın değeri üzerinden zekât ödemede Hanefî Mezhebi'nin dayandığı delillerden bazıları şunlardır:

1. “Onların mallarından zekât al.” mealindeki ayet, alınacak  zekât miktarının maldan  olduğunu açıklıyor. Para da, mal olduğuna göre, eşya yerine zekât olarak verilebilir.

2. Hz. Peygamber (asm)'ın deve nisabındaki şu beyanı:  “Beş devede bir koyun vermek gerekir.”(2)

Hz. Peygamber (asm)'in zekâta tâbi malların nisaplarında beyan buyurduğu naslar, (o devirde para bulmakta güçlük çeken) mal sahiplerine bir kolaylık sağlanması içindir. Yoksa mutlaka her malın zekâtı kendi cinsinden ödenecek diye bir kayıtlandırma mânâsını taşımaz. Beş deve içinde (bunların 1/40'ma tekabül eden) düşük değerde bir deve bulunma imkânı olmadığından, Hz. Peygamber beş devenin 1/40 değerine tekabül eden bir koyun vermeyi emretmiştir. Bundan da anlaşılıyor ki, beş devede bir koyun vermekten maksat bunun değeri olup aynı değildir.

3. Hz. Peygamber (asm) bir defa zekât develeri arasında büyük, kör ve güçlü dişi bir deve görmüştü. Zekât tahsildarına kızdı ve: "Sizi insanların mallarının en iyisini almaktan yasaklamadım mı?" buyurdu. Bunun üzerine zekât tahsildarı: “Ben onu iki devenin yerine aldım." deyince Peygamber Efendimiz sükût buyurdular.”(3)

Bundan da anlaşılıyor ki, iki deve yerine kıymetli bir deveyi almak, ancak kıymet takdiri ile olabilir,

4. Muaz b. Cebel Yemen'de yaptığı bir konuşmada şöyle dedi: “Zekât yerine bana “Hamîs” getirebilirsiniz.”(4) Bu da ancak kıymet itibarı ile olabilir. Bunun mânâsı, fakiri mala sahip kılmak ve onun ihtiyacını gidermektir. İhtiyacın giderilmesi koyun vermekle gerçekleştiği gibi, çoğu zaman koyun yerine onun kıymetini vermekle de daha faydalı biçimde gerçekleşecektir.(5)

5. Enes b. Mâlik'den rivayet edildiğine göre Yüce Allah'ın Resulüne emrettiği zekât farizası hakkında Hz. Ebû Bekir'in kendisine yazdığı mektup'da aynen şöyle denilmektedir:

“Kimin zekât mükellefiyeti beş yaşında bir deve verecek sayıya ulaşır da develer arasında bu yaşta bir deve bulunmayıp dört yaşında deve bulunursa, o kimseden dört yaşındaki deve kabul edilir; mal sahibi de bunun yanında mümkün olursa (yaş farkı olarak) ya iki koyun veya (iki koyun karşılığı olarak) 20 dirhem verir."

"Bir kimsenin zekât mükellefiyeti dört yaşında dişi bir deve verecek sayıya ulaşır da bu yaşta zekât verecek bir deve bulunmaz ve ancak beş yaşında dişi bir deve bulunursa, bu deve ondan kabul edilir; fakat zekât memuru (yaş farkı olarak) mal sahibine ya 20 dirhem para veya iki koyun verir...”(6)

Bu açıklamalara göre, herhangi bir malın zekatı, kendi cinsinden verilebileceği gibi, belli olan başka maddelerden de verilebilir. Buna göre, hayvanların veya ticaret, ziraat ve zekatı verilecek  diğer malların zekatını vermek isteyen kimse, bunların kendi cinsinden verebileceği gibi, değerleri üzerinden de verebilir. Ancak zekat verilecek yerlerin yararına olanı tercih etmek daha uygun olur.

Dipnotlar:

1. Heytemî, Tuhfet'ul-Muhtâc,  3/220, Kitâbu’z-Zekât.
2. bk. Buhari, Zekat 33, 34, 35, 37, 38, 39, 40; Ebu Davud, Zekat 4.
3. Serâhsî, Mebsut, 2/175.
4. Hamîs; 375 cm. uzunluğundaki bir giyeceğe denir.
5. Serahsî, Mebsut, 2/175.
6. bk. Buhari, Zekat 33, 34, 35, 37, 38, 39, 40; Ebu Davud, Zekat 4.

Selam ve dua ile...
Sorularla İslamiyet