Deylemi kimdir, hadis ilmi konusundaki güvenilirliği nedir?

1- Hadis alimi Deylemi'nin hadis ilmi konusundaki güvenilirliği nedir?
2- Kendisini, Hadisteki usulu hakkında itham edenler kimlerdir?
3- Deylemi'nin hadislerin zayıf ve uydurma rivayetlerin çokluğu sebebiyle tenkid edilmiş midir?

Değerli kardeşimiz,

Ebû Şücâ‘ Şîrûye b. Şehredâr b. Şîrûye (ö. 509/1115) ed-Deylemi, muhaddis ve tarihçidir.

Deylemi, 445’te (1053) Hemedan’da doğdu. Muhaddis Şehredâr b. Şîrûye’nin babası olup, peygamberlik iddiasında bulunan yalancı Esved el-Ansî’yi öldüren sahâbî Fîrûz ed-Deylemî’nin soyundandır.

İlkiyâ lakabıyla ün yapmış olan Deylemi, Kur’an’ı ezberledikten sonra hadis tahsili için başta Hemedan olmak üzere Horasan bölgesinin belli başlı ilim merkezlerini dolaştı. Bağdat’a ve Kazvin’e giderek devrin tanınmış âlimlerinden hadis okudu.

Tahsilini tamamladıktan sonra Hemedan’a döndü ve buradaki medresede hadis müderrisliği görevini üstlendi. Medresenin idarî işlerini de yürüten Deylemî’nin bir hizmetli gibi çalıştığı rivayet edilir.

Zehebî, Şîrûye’nin hadis ezberleme yeteneğinin orta derecede olduğunu söylemiştir.

Fıkıhta Şâfiî mezhebine bağlı olup devrinde Hemedan ve çevresinde yaygın olan Şîa, Hâricîlik, Mu‘tezile gibi fırkalara kapılmamış ve sünneti savunmuştur.

Yüzünün ve ahlâkının güzelliği ve az konuşmasıyla ün yapmış olan Deylemî 9 Receb 509 (28 Kasım 1115) Pazar günü Hemedan’da vefat etti.

Çoğu zaman sadece Deylemi diyerek ifade edilen eserin asıl adı "Kitâbü’l-Firdevs bi-meŝûri’l-hiŧâb"dır. Ancak daha çok Firdevsü’l-ahbâr diye tanınmıştır.

Deylemî, devrindeki halkın, özellikle de hemşehrilerinin hadislerden ve senedlerinden uzaklaşmaları sebebiyle sahih rivayetle sahih olmayanı birbirinden ayıramadıklarını, bu yüzden hadis eserlerine değil kıssacı vâizlerin uydurdukları, hurafelerin peşine düştüklerini gördüğü için bu eseri kaleme aldığını söylemektedir.

Kudâî’nin (ö. 454/1062) daha çok ahlâk hadislerinden meydana gelen "Şihâbü’l-ahbâr" adlı eseri onun bu çalışmasına esas olmuştur.

Kitapta sünnetlere, ahlâkî öğütlere, faziletli amellere, vaaz, mesel ve cezalar gibi konulara dair 9056 hadis alfabetik olarak sıralanmış, halkın kolayca faydalanabilmesi için hadislerin senedleri zikredilmeden sahâbî olan râvinin adı verilmekle yetinilmiştir.

Şehredar, babasının Kitâbü’l-Firdevs’indeki hadislerin isnadlarını bir araya toplamış ve kitabı daha kullanışlı hale getirmiştir. Müsnedü Firdevsi’l-ahbâr (Firdevsü’l-ahbâr bi-mesûri’l-hitâb) adını verdiği bu çalışma babasının kitabından daha fazla rağbet görmüştür.

Firdevsü’l-ahbâr’da bulunan hadislerin bir kısmı sahih, bir kısmı ferd ve garîb, çoğu zayıf, bir kısmı da asılsızdır. Bunu, Deylemî’nin başlıca kaynağı olup 1.200 hadis ihtiva eden "Şihâbü’l-ahbâr"ın güvenilir bir hadis kitabı olmamasıyla açıklamak mümkündür.

Bu nedenle, Deylemi'den aktarılan rivayetlerde, bunların sıhhat derecelerinin belirtilmesi önem arzetmektedir.

Diğer bazı hadis kaynaklarında bulunmayan pek çok ahlâk hadisinin yer aldığı Firdevsü’l-ahbâr, Saîd b. Besyûnî Zağlûl tarafından el-Firdevs bi-meŝûri’l-hiŧâb adıyla son cildi fihrist olmak üzere altı cilt halinde yayımlanmıştır. (Beyrut 1406/1986)

Deylemi’nin, "Riyâzü’l-üns li-ukalâi’l-ins" adında başka bir eseri daha vardır. Bu kitap, Hz. Peygamber (asm) ile ondan sonra gelen halifelere dair bir eserdir (Brockelmann, GAL, I, 419; bk. TDV İslam Ansiklopedisi, Deylemi, Firdevsü’l-ahbâr md.)

Selam ve dua ile...
Sorularla İslamiyet