Bakara suresi 177. ayette geçen, doğuya ve batıya dönmek ne demektir?

- Bakara 177’de yüzlerinizi doğuya ve batıya çevirmeniz birr değildir, denilmektedir.
- Buradaki doğuya veya batıya dönmek ne demektir?

Değerli kardeşimiz,

İlgili ayetin meali şöyledir:

“Yüzlerinizi doğuya ve batıya çevirmeniz erdemlilik değildir. Asıl er­demli kişi Allah'a, ahiret gününe, meleklere, kitaba ve peygamberlere iman eden; sevdiği maldan yakınlara, yetimlere, yoksullara, yolda kalmışlara, yar­dım isteyenlere ve özgürlüğünü kaybetmiş olanlara harcayan; namazı kılıp zekâtı verendir. Böyleleri anlaşma yaptıklarında sözlerini tutarlar; darlıkta, hastalıkta ve savaş zamanında sabrederler. İşte doğru olanlar bunlardır ve iş­te takva sahipleri bunlardır.” (Bakara, 2/177)

“Birr, ahlâk güzelliğidir.” (Müslim, Birr, 14, 15) hadisindeki kullanımı da dikkate alarak “erdemlilik” diye tercüme ettiğimiz birr (el-birru) kelimesi, bu ayetteki kullanımından da anlaşılacağı üzere, Kur'ân-ı Ke­rîm'in en kapsamlı kavramlarından biridir.

Nitekim bu kelimenin geçtiği ayetler bütün olarak değerlendirildiğinde bunun Kur'an'da, iman ve ibadetten başlamak üzere her türlü iyilik, ihsan, itaat, doğruluk, günahsızlık gibi manalarda kullanıldı­ğı görülür.

Burada “birr” kelimesinin kapsamına giren; imana, ibadete, sosyal ah­lâka ve bireysel ahlâka ilişkin olmak üzere dört bölümde sıralandığı görülen me­ziyetler de “birr” kelimesinin kapsadığı erdemlerin en önemlileri olup ayette kav­ramın muhtevası bunlarla sınırlanmamış, sadece örnekleme yoluna gidilmiştir.

Ni­tekim Fahreddin er-Razi de ayeti tefsir ederken birr kelimesini, “bütün saygı ifa­de eden davranışları, itaatleri ve insanı Allah'a yaklaştıran hayırlı işleri içine alan bir kelime” şeklinde değerlendirmiştir. (bk. Mefatih, ilgili ayetin tefsiri)

Aynı surenin 144-150. ayetlerinde işaret edildiği ve kaynaklarda detaylı olarak açıklandığı üzere, kıble değişikliği gerçekleştirildiğinde İslâm karşıtı gruplar bu olayı bir fitne ve karışıklık vesilesi olarak değerlendirmeye kalkışmışlardı.

İşte soruda geçen ayette, İslâmiyet açısından asıl iyi­liğin ve Allah'a saygının ibadet esnasında sırf şeklî olarak yüzünü doğuya veya batıya çevirmek olmadığı ifade edilmektedir.

Böylece içinde iman, ibadet ve ahlâk er­demlerinin yer almadığı bir biçimselliğin din açısından temelde bir önem taşıma­dığı tespit edilerek, bir yandan kıble konusundaki tartışmaya son nokta konulmak­ta, bir yandan da özden yoksun bir biçimsellikle dindarlığa ulaşılamayacağı şek­lindeki çok önemli bir ilkeye vurgu yapılmaktadır.

Söz konusu ayetin devamında gerçekten dürüst (sadık) insanların ve takva sahibi sayılması gerekenlerin, zikredilen hasletleri kazanmış kimseler olduğu ifa­de edilmiştir.

Burada birr kelimesiyle sıdk (doğruluk-dürüstlük) ve takva kelime­leri arasında, neredeyse eşanlamlı kabul edilebilecek kadar yakın bir ilişki kurul­ması Kur'an terminolojisi bakımından oldukça önemlidir. Bu husustaki dikkat çe­kici başka bir ayetin meâlİ de şöyledir:

“İyilik (el-birr) ve takva üzerinde yardım­laşın; kötülük (el-ism) ve düşmanlık yolunda yardımlaşmaym. Allah'tan sakının (ittika). Çünkü Allah'ın vereceği ceza çok çetindir.” (Mâide, 5/2)

Görüldüğü gibi burada “birr” kelimesi “fucur”un, yani kötülük ve günah kavramının zıddı olarak kullanılmış ve takva ile birlikte zikredilmiştir. Böylece Kur'ânî anlamda “birr”, sıdk ve takvanın, birbirini tamamlayan ahlâkî erdemler olduğu anlaşılmaktadır.

Selam ve dua ile...
Sorularla İslamiyet