Ehl-i kitabın amelleri boşa gitmez mi?

- Al-i İmran suresi 115. ayette geçen, Ehl-i kitabın amellerinin boşa gitmeyeceği konusunu açıklar mısınız?

Değerli kardeşimiz,

"Ehl-i kitabın hepsi bir değildir. Onların içinde öyle dosdoğru bir cemaat vardır ki, gece saatlerinde Allah’ın ayetlerini okuyarak secdelere kapanırlar. Bunlar Allah’ı ve ahireti tasdik eder, iyiliği yayar, kötülükleri önler ve hayırlı işlere yarışırcasına koşarlar. İşte onlar salihlerdendirler. Yaptıkları hayır ve iyiliklerden, mükâfatsız kalan bir tek iyilik bile bulunmayacaktır. Allah günahlardan korunan takva ehlini pek iyi bilir." (Âl-i İmran, 3/113-115)

Ümmet-i kâime, hakşinas (hak tanıyan), doğru, doğrulan veya Allah için kalkan, müstakîm (doğru), âdil (adaletli) topluluk manalarına gelir.

Tefsir bilginlerinin çoğunun tercihine göre burada kitap ehlinden maksat, Musa ve İsa aleyhisselâma iman etmiş olanlardır. Ve bu ayetin iniş sebebi hakkında birkaç rivayet vardır:

1. Abdullah b. Selam, Sa'leb b. Said ve Üseyd b. Ubeyd gibi zatlar Müslüman oldukları zaman, diğer Yahudiler bunların aleyhinde bulunmuşlar küfür ve hüsranlarından bahsetmişlerdi. Bunlara karşı, onların faziletlerini açıklamak hakkında bu ayet inmiştir.

2. Necranlılardan kırk, Habeşten otuz iki, Rumdan üç kişi ki toplamları yetmiş beş zat İsa (as)'ın dini üzereyken Muhammed (asm)'i tasdik ederek iman etmişlerdi. Ayet bunlar hakkında inmiştir.

3. Peygamberimizin (asm) Medine'ye gelmesinden önce Ensar arasında Esad b. Zürare, Berar b. Ma'rur, Muhammed b. Mesleme ve Ebu Kays b. Sırme b. Enes muvahhidîn (Allah'ı bir tanıyanlar)den idiler. Cünüb oldukları zaman guslederler ve bildikleri kadar hanif dini ile amel ederlerdi. Resulullah (asm) gelince derhal tasdik edip, ona yardım ettiler.

4. Yukarıdaki ayetlerde kitap ehli yerildikten sonra hepsinin böyle olmayıp, içlerinde iyi sıfat ve hoş huya sahip olanların da bulunduğunun açıklanması için indiği de söylenmiştir.

Bazı tefsircilerin açıklamasına göre de burada kitap ehli deyimi, Müslümanları da kapsayan genel bir mânâda kullanılmıştır. Ve her halde ayetin siyâk (geliş şekli), cümlesindeki müminleri açıklama olduğu ortadadır.

Kitap ehlinin iman edenleri böyle. Genel olarak kâfirlere gelince; müminler, bunların servetlerinden ve dünya hayatı uğrunda çok harcamalarından endişe etmemelidirler.

Konunun akışından üs­lûpta, mânada bütünlük bulunmasından bu ayetlerin öncekilerin devamı olduğu anlaşılmaktadır. Önceki ayetlerde kötü davranışları ve vasıfları sebebiyle Ehl-i ki­tap kınandıktan sonra burada da hepsinin aynı olmadığına, içlerinde güzel ahlâk ve iyi nitelikler taşıyan kimselerin de bulunduğuna dikkat çekilmiştir. Elmalılı bu ayetlerin 110. ayette geçen "İçlerinde inananlar da var, fakat çoğu yoldan çıkmış­tır." mealindeki cümlenin açıklaması mahiyetinde olduğu kanaatindedir.

Kur'an ölçülerine göre kim zerre kadar hayır işlerse âhirette onun karşılığını görür; kim de zerre kadar şer işlerse o da onun karşılığını görür. Nitekim yüce Allah 113 ve 114. ayetlerde Ehl-i kitaptan samimi olarak iman edip sâlih amel işleyenleri övdükten sonra 115. ayette onların yaptıkları hayırlı iş­lerin kesinlikle zayi edilmeyeceğini, karşılıksız bırakılmayacağını ifade buyur­maktadır. Âyetin "Allah kötülükten sakınanları bilir" mealindeki son cümlesi riya­kârlarla samimi müminlerin birbirinden ayırt edileceğine, riyakârların görünüşte­ki imanlarının kendilerine hiçbir fayda sağlamayacağına işaret eder. Yüce Allah'ın samimi olarak iman eden Ehl-i kitaba böyle lütufkâr muamelesi İslâm'ın evrensel­liği açısından son derece anlamlıdır. Zira kendilerini Allah'ın çocukları ve sevgi­lileri sayan, âhiret yurdunu başkaları için değil sadece kendileri için hazırlanmış bir yurt kabul eden ve Yahudiler yahut Hristiyanlardan başka hiç kim­senin cennete giremeyeceğini iddia eden Ehl-i kitabın egoizmine karşılık Kur'an, onlardan samimi iman sahibi olanların yapacağı en küçük bir hay­rın dahi karşılıksız bırakılmayacağını haber vermektedir.

(Prof. Dr. Hayrettin Karaman, Prof. Dr. Mustafa Çağrıcı, Prof. Dr. İbrahim Kafi Dönmez, Prof. Dr. Sabrettin Gümüş, TDV. Yay., Kur’an Yolu: I, 485-486.)

Selam ve dua ile...
Sorularla İslamiyet