Yakın ve uzak akrabalara karşı nasıl davranmalıyım?

- Bir kızın ana, babası, dayısı, amcası, teyzesi, halası, babaannesi, anneannesi, dedeleri üzerindeki hakları nelerdir?
- Biraz izah eder misiniz?

Değerli kardeşimiz,

Akrabalık ilişkileri, hem dinî hem de toplumsal açıdan büyük değer taşır. İslam ahlakında akrabalık bağlarını korumak ve onlara iyi davranmak, imanın bir parçası olarak görülür. Bu konuda hem Kuran-ı Kerim’de hem hadislerde pek çok emir ve tavsiye vardır.

Yakın ve uzak akrabalara karşı genel tutumun nasıl olması gerektiğini şöyle açıklayabiliriz:

1. İyilik Etmek ve Ziyaret Etmek

Yakın ve uzak tüm akrabalara karşı güzel davranmak, ihtiyaçlarını gözetmek ve ilişkileri canlı tutmak gerekir. Kuran’da bu davranış “sılayırahim” olarak geçer ve önemle vurgulanır.

“Allah’a ibadet edin ve ona hiçbir şeyi ortak koşmayın. Anne babaya, akrabaya... iyi davranın.”(1)

2. Küsmemek ve Bağ Koparmamak

Peygamber Efendimiz (asm), akraba ile ilişkisini kesenin cennete giremeyeceğini bildirmiştir.

“Sılayırahmi kesen cennete giremez.”(2)

3. İyiliğe İyilikle Değil, Kötülüğe Rağmen İyilikle Karşılık Vermek

Gerçek sılayırahim, sadece kendisine iyilik edene değil, kendisine kötü davranan akrabaya bile iyilikle yaklaşmaktır.

“Allah yoluna çağıran, makbul ve güzel işler işleyen ve ‘Ben Müslümanlardanım.’ diyen kimseden daha güzel söz söyleyen kim olabilir? İyilikle kötülük bir olmaz. O hâlde sen kötülüğü en güzel tarzda uzaklaştırmaya bak. Bir de bakarsın ki seninle kendisi arasında düşmanlık olan kişi candan, sıcak bir dost oluvermiş! Ama kötülüğe karşı iyilik hasleti, ancak sabredenlerin kârıdır, faziletten yana nasibi bol olanların kârıdır.”(3)

4. En Büyük Hak Anne ve Babanındır

Onlara saygı, itaat (Allah’a isyan içermediği sürece), hizmet, dua ve güzel söz zorunludur. Ayet-i Kerime açık olarak insanlara şöyle seslenir:

“Anne babaya, akrabaya... iyi davranın.”(4)

Çünkü “Hem peder ve valideyi şefkatle teçhiz eden ve seni onların merhametli elleriyle terbiye ettiren hikmet ve rahmet hesabına onlara hürmet ve muhabbet, Cenab-ı Hakk'ın muhabbetine aittir. O muhabbet ve hürmet, şefkat, Allah için olduğunun alâmeti şudur ki: Onlar ihtiyar oldukları ve sana hiçbir faydaları kalmadığı ve seni zahmet ve meşakkate attıkları zaman, daha ziyade muhabbet ve merhamet ve şefkat etmektir.

اِمَّا يَبْلُغَنَّ عِنْدَكَ الْكِبَرَ اَحَدُهُمَاۤ اَوْ كِلاَهُمَا فَلاَ تَقُلْ لَهُمَاۤ اُفٍّ diye başlayan

“Rabbin şöyle emretti: Sadece Allah’a ibadet edeceksiniz. Ana ve babanıza iyi davranacaksınız. Onlardan biri veya her ikisi senin yanında yaşlanırsa, sakın onlara 'Of!..' bile deme! Onları azarlama! Onlara saygıyla hitap et! Onlara merhamet ederek tevâzu kanadlarını aç da 'Rabbim! Küçüklüğümde onlar beni nasıl şefkatle büyüttülerse, sen de onlara öyle merhamet et.' de!"(5)

mealindeki ayeti, beş mertebe hürmet ve şefkate evladı davet etmesi, Kuran’ın nazarında valideynin hukukları ne kadar ehemmiyetli ve ukukları ne derece çirkin olduğunu gösterir. Madem peder kimseyi değil, yalnız veledinin kendinden daha ziyade iyi olmasını ister. Ona mukabil, veled dahi pedere karşı hak dava edemez.

Demek, valideyn ve veled ortasında fıtraten sebeb-i münakaşa yok. Zira, münakaşa ya gıpta ve hasetten gelir. Pederde oğluna karşı o yok. Veya münakaşa, haksızlıktan gelir. Veledin hakkı yoktur ki, pederine karşı hak dâvâ etsin. Pederini haksız görse de, ona isyan edemez. Demek pederine isyan eden ve onu rencide eden, insan bozması bir canavardır.”(6)

5. Dayı ve Amcaya Anne ve Baba Gibi Davranılmalıdır

Onlara baba gibi saygı gösterilmeli, özellikle yaşlı olanları korunmak dini ve vicdani görevimizdir. Çünkü "...Amca ve hala, baba hükmündedir; teyze ve dayı, ana hükmündedir."(7)

4. Teyze ve Hala Aynı Şekilde Saygı Görmelidir

Teyze, anneden sonra en fazla hakka sahip olan kadındır. Hala da babanın bir parçası gibidir; dolayısıyla babasını ve annesini seven kişi hala ve teyzelerine de saygı göstermelidir.

Aynı şeyler dedeler ve nineler için de geçerlidir: Onlara saygı göstermek, ziyaret edip, hayır dualarını almak ve ihtiyaçlarını karşılamak her Müslümanın görevidir.

Dipnotlar:

1) Nisa, 4/36.
2) Buhari, Edeb 11.
3) Fussilet, 41/33-35.
4) Nisa, 4/36.
5) İsra, 17/23-24.
6) bk. Nursi, 32 Söz. 3. Mevkıf (Mealen).
7) bk. Buharî, Sulh, 6; Tirmizî, Birr, 6; Ebû Dâvud, Talak, 35; Heysemi, Mecmeu’z-Zevâid, 9/269; Deylemî, Müsnedü’l-Firdevs, 2/207.

Selam ve dua ile...
Sorularla İslamiyet