Satranç oynamak haram değilse, haram olduğunu bildiren hadisleri nasıl değerlendirmeliyiz?

- Satranç oynamak günah değil ise bu rivayetleri nasıl değerlendirmeliyiz?
1. Ebu Hureyre (r.a.)’dan rivayet edilen bir hadis-i şerifte Resulullah (s.a.s.) şöyle buyurmuştur:
"Fal okları, satranç, tavla ve benzeri eğlence aletleriyle oynayanlara rastlarsanız onlara selâm vermeyin, size selâm verirlerse de selâmlarını almayın. Çünkü onlar toplanıp bu oyunların başına üşüştüklerinde, şeytan ordularıyla onlara gelir, tâki onlar oyuna devam edip dağılırken bir leşin başına üşüşüp de ondan yiyen, karınları doyduktan sonra dağılan köpekler gibi ayrılırlar." (Deylemî, el Firdevs, No:1045, 1/269; Ibni Hacer-i Heytemî, Ez Zevacir,2/401, 445)
2. İbni Abbas (R. Anhuma)’dan rivayet edilen bir hadis-i şerifte Resulullah (s.a.s.) şöyle buyurmuştur:
"Şunu bilin ki! 'Vallahi senin şahını öldürdüm' diyen satranç ashabı şüphesiz ki cehennemdedir.” (Deylemî, Müsned-i Firdevs, No:488,1/138; Ali el Muttaki, Kenzu'l-Ummal, No/40654, 25/218)
3. Habbe ibni Müslim (r.a.) dan rivayet edilen bir hadis-i şerifte Resulullah (s.a.s.):
"Satranç oynayan mel'undur, o oyunu seyreden de hınzır eti yiyen gibidir." buyurmuştur.” (Ali el Müttakî, Kenzu'l Ummal, No:40636,15/215; Deylemî, Müsned-i Firdevs, No:6391,4/126; Münavî, Feyzü'l-Kadir, No:8209,6/7)
4. İbni Ömer (R. Anhuma)’ya satrancın hükmü sorulduğunda: "O, tavladan daha şerlidir." buyurdu.
5. Ebu Cafer (r.a.)’a aynı soru sorulduğunda: "O mecusîliktir, onunla oynamayın." buyurdu. (İbni Ebid Dünya, Mevsû'a, Zemmü'l-Melâhi, 1/83; Süyûtî, Dürrül Mensur, 3/169)
6 .İbni Şihap (Rahimehullah) a satranç sorulduğunda: "O batıldandır, Allah ise batılı sevmez." diye cevap verdi. (Beyhakî, Sünen, No: 20939, 10/359)
- Bu kaynaklara göre satranç oynamak günah mıdır değil midir?

Değerli kardeşimiz,

- Bütün bu hadislerin sahih olup olmadığını araştırmaya şimdiki vaktimiz uygun değildir. Ancak bu rivayetler için gösterilen kaynaklar, hadisin sıhhati için yeterli değildir. Çünkü bunlarda sahihler yanında zayıf ve uydurmalar da vardır. Kaldı ki, söz konusu rivayetlerin önemli bir kısmı alimlerin kendi yorumlarıdır.

Heysemi, satrançla ilgili bir hadis rivayetine yer vermiş, onun da zayıf olduğunu belirtmiştir. (bk. Mecmau’z-Zevaid, h. no:13263)

- Satranç haram olan kumara vesile yapılarak oynanırsa, haram olduğunda alimler görüş birliğindedir. Çünkü harama alet olmuştur. Harama alet olan şey ise haramdır. Ama kumar sayılacak bir şekilde oynanmıyorsa, yani araya bir şeyler koymadan, sırf zihin jimnastiği olmak veya yarışma yapmak için oynanıyorsa, bu konuda İslâm hukukçuları farklı görüşler belirtmişlerdir.

Hanbeli hukukçuların sahih olan görüşü de satrancın her ne olursa olsun haram olduğu şeklindedir. Ancak Hanbelîlerin diğer görüşüne göre, oynarken araya bir şey konmazsa, farzı terke ve haramı işlemeye sebep olmazsa satranç oynamak mekruhtur. (İbn Kudame, el-Muğnî, IX, 171)

Hanefî ve Malikilere göre satranç tahrimen mekruhtur yani harama yakındır. (el-Bâci, el-Münteka, VII, 278; İbn Abidin Haşiyesi, VI, 394).

Hanefîlerden İmam Ebû Yusuf'a göre de satranç mubahtır / günahı yoktur. (İbn Abidin Haşiyesi, VI, 394)

- Soruda geçen hadis rivayetlerinin değerlendirilmesi açısından da önemli bir nokta şudur ki, bazı alimlerin Satrancı haram görmemelerinin nedeni, bu konuda onun haram olduğunu gösteren sahih bir hadis rivayetinin olmamasıdır. Kaldı ki, İbn Abbas, İbn Zubeyr, Ebu Hureyre ve said b. Museyyeb’den bunun caiz olduğunu hatta kendilerinin de oynadığını gösteren rivayetler de vardır. Kaldı ki bunun zekâyı geliştirdiğine dair bilgiler de vardır. (Zuhayli, a.y; Nevevî, el-Mecmu, 20/239)

İbn Hacer Heytemi kendisi -bir senetle değil- Deylemi’nin rivayetini nakletmiştir. (ez-Zevacir, Daru’l-Fikr, 1407/1987, 2/392) Deylemi’nin rivayetlerinin durumu bellidir.

Bununla beraber, İbn Hacer, satrancın tavla gibi olmadığını, onun dakik bir hesap ve sağlam bir fikir jimnastiğine dayandığını belirtmek suretiyle onun haram olmadığına dikkat çekmiştir. (bk. İbn Hacer, Tuhfetu’l-Muhtac, Beyrut, 1357/1983, 10/216)

İbn Hacer’in şu mealdeki ifadeleri de dikkate değer:

“Satrancın kötülüğü hakkında gelen birçok rivayeti dikkate alan üç mezhep alimleri bunun haram olduğunu söylemişlerdir. Ancak, Hadis Hafızları, bu konuda ne sahih ne de hasen hiçbir rivayetin olmadığını bildirmişlerdir. Sahabenin büyüklerinden bazı kimseler satranç oynadığı gibi, Tabiin ve ondan sonra gelenlerden sayısız kimseler satrancı oynamışlardır. Hatta Said b. el-Müseyyeb de arasıra satranç oynuyordu." (İbn Hacer, Tuhfe, 10/217)

- İslam alimleri bazen bağlı bulundukları mezhebin görüşü doğrultusunda yorum yapar ve zayıf olan hadisleri de bir şekilde kabul ederler.

Buna bir misal; “Satranç oynayan melundur.” hadisi konusunda yapılan yorumlardır. Mesela, Şafii olan İmam Nevevî bu hadis rivayetinin sahih olmadığını belirtmiştir. Fakat Hanefi olan el-Kari, “bu zayıftır, fakat onu destekleyen başka mürsel rivayetler de vardır” anlamına gelen bir yorumu tercih etmiştir. (krş. Aclûnî, 2/276)

Halbuki, en büyük hadis otoritelerinden biri kabul edilen Sehavi de bu rivayetin zayıf olduğunu ve bu konuda Merfu/Peygamberimize ait hiç bir sahih rivayetin bulunmadığını belirtmiştir. (Aclunî, a.y; Sehavî, el-Mekasıdu’l-Hasene, h. no:1175).

- İmam Nevevi, satrancı tavla gibi görenlerin yanlış olduğunu söylemiştir. (Mecmu, 20/228)

İlave bilgi için tıklayınız:

- SATRANÇ.
- Satranç ve tavla oynamak caiz midir?

Selam ve dua ile...
Sorularla İslamiyet