Paya Dayalı Kitle Fonlaması Caiz midir?

- Sistem işleyişi şöyle:
Girişimci, şirketini bir aracı kurum vasıtasıyla internet üzerinden kampanyaya çıkarıyor. Daha sonra yatırımcılar da ödedikleri tutar oranında şirkete ortak oluyorlar. Kurulan şirket türü anonim ve en başta yayınladıkları izahnameye göre bazen imtiyazlı pay da koyabiliyorlar. Paramızı yatırmadan önce girişimcilere İslami kurallara uyup uymayacaklarını sorabiliyoruz. Bu sistem devlet gözetiminde gerçekleşiyor.

Değerli kardeşimiz,

Kitle fonlaması, bir proje veya girişimin hayata geçmesi için gerekli finansmanın sağlanması amacıyla kitle fonlama platformları aracılığıyla internet üzerinden halktan para toplanması işlemine denilir (bk. 03.10.2019 tarih ve 30907 sayılı Paya Dayalı Kitle Fonlaması Tebliği).

Bu sistemin üç temel unsuru bulunur; projenin sahibi, projeyi fonlayan kişiler ve bu iki tarafı bir araya getiren aracı platform.

Aracı platformlar; projenin sahipleri ile projeyi fonlayan kişileri genellikle ödül verme, bağış yapma, borç verme ve hisse alarak ortak olma şeklinde bir araya getirirler.

Bu sözleşmelerden fonlayan kişilerin, proje sahiplerine bağış yapmaları tek taraflı bir teberrû (yardım) işlemi olduğundan dolayı, fıkhen bir sakınca gözükmemektedir.

Proje sahiplerinin geliştirmiş oldukları ürünlerden fonlayan kişilere ödül vermelerinde veya bu ürünlerden ön alım hakkı tanımalarında da bir beis bulunmamaktadır.

Proje sahiplerinin, projeyi destekleyen kişilerden borç almaları ise karz (borç) akdi çerçevesinde değerlendirilir. Teberrû nitelikli karz akdinde temel esas, borcun para gibi mislî (standart) mallardan verilmesi ve eksik veya fazla olmadan misliyle (aynı miktarda) geri ödenmesidir.

Bu şartlara uyulduğu sürece, proje sahiplerinin borçlanmak suretiyle fon sağlamalarında da bir sakınca bulunmamaktadır. Ancak verilen borca karşılık akdin başında ve/veya borcun vaktinde ödenmemesi halinde daha sonradan ilave edilen fazlalık faiz olacağından böyle bir yöntem caiz olmaz.

Paya (hisseye) dayalı kitle fonlamasına gelince; bu işlem mudarebe (emek-sermaye ortaklığı) çerçevesinde değerlendirilebilir.

Mudârebe ortaklığı bir tarafın sermaye vermek, diğer tarafın da bu sermayeyi işletmek üzere kurdukları işletme türü olması hasebiyle proje sahipleri işletmeci (mudarip), projeyi destekleyen kişiler ise sermaye sahibi (rabbu’l-mâl) olarak ortak olurlar.

Bu akitte elde edilen kâr, ortaklar arasında önceden yüzdelik olarak belirlenen oranlarla paylaşılır. Zarar ise işletmecinin kusuru olmadığı sürece sadece sermaye sahibine aittir.

Kitle fonlaması sisteminde projenin sahipleri ile projeyi fonlayan kişiler arasında aracılık yapan platformların, gerekli altyapıyı kurma ve taraflar arasındaki iletişimi sağlamak için çalışmalar yapma karşılığında tarafların birinden veya her ikisinden makul ve meşru ölçüde komisyon almasında bir sakınca yoktur. Şu kadar var ki proje sahiplerine ulaştırılmak üzere projeyi fonlayan kişiler tarafından emanet edilen paraların, faiz vb. haram yollarla nemalandırılması caiz değildir.

Sonuç olarak; dinen meşru alanlarda geliştirilen bir proje veya girişim için gerekli finansmanın sağlanması amacıyla oluşturulan kitle fonlamasının; proje sahiplerine bağış olarak veya herhangi bir faiz şart koşulmadan borç / karz olarak ya da mudarebe (emek-sermaye ortaklığı) akdi çerçevesinde paya dayalı olarak yapılması caizdir.

Selam ve dua ile...
Sorularla İslamiyet