Tabakat-ı Fukaha ne demektir? Kaça ayrılır?

Tabakat-ı Fukaha: Fakihlerin mertebeleri demektir. Hanefi alimleri yedi mertebeye ayrılırlar.

1- MÜCTEHİD FİŞ-ŞER`İ: Mutlak müctehid demektedir. Bu tip müctehid Kur`an-ı Kerim ile sünnetin ışığı altında bir takım usul ve kaideler tesis ederek bir yol çizmiş ve şer`i meseleleri ona irca` etmiştir. Bu durumda onların sayıları çoktur. Kesin bir rakam vermek mümkün değildir. İmam-ı a`zam, İmam Malık, İmam Şafii, Ahmed b. Hanbel, Süfyan-ı Sevri, Süfyan b. Uyeyne, Said b. Müseyyeb bunlardandır. Ancak bunların bir kısmının mezhebi yayılamadı, bir kısmı yayılıp bir müddet devam etti, bilahare silinip gitti. Bir kısmı ise devam etmektedir. Bunlar da İslam alanında meşhur olan dört mezheptir.

2- MÜCTEHİD FİL-MEZHEB: Bunlar şer`i delillere baş vurduklarında ictihad edebilecek bir yeteneğine sahip kişilerdir. Ancak bir müctehidi mutlakın tesis ettiği halde ve usulüne göre ictihadda bulunurlar. Ebu Yusuf, İmam-ı Muhammed ve İmam-ı Müzeni gibi şahıslar bu mertebedendir.

3- MÜCTEHİD FİL-MES`ELE: Mesailde ictihad gücüne sahip kişilerdir. Ne usulde ne de füru`da müctehidi mutlaka muhalefet edemez. Yalnız müctehidin görüşü bulunmayan meselelerde müctehidin kaide ve usulüne uygun bir şekilde ictihad edebilir. Tahtavı, Serahsi ve Kerhi gibi kimseler bu tabakaya dahildiler.

4- MUHARRİC: Bu tabakaya dahil olan fukaha ictihada Kadir değildir,fakat müctehidden gelen ve birkaç ihtimalı bulunan kavlin ibhamını izale edip açıklayan kimselerdir. Razı ve Cürcani gibi kimseler bu tabakaya dahildirler.

5- MURACCİH: Bu tabakaya dahil olanlar ictihada Kadir olmamakla beraber, müctehidden gelen iki görüşten birisini delillere dayanarak tercih edebilen kimselerdir. Kuduri ve hidaye sahibi Merginanı gibi kimseler bu tabakaya dahildirler.

6- MÜMEYYİZ: Bu tabakadaki fakihlerde yukarıdaki rütbelerden birisinde olmadığı halde, zahir el-Mezheb, zahir el-Rivaye ve rivayeti nadıreyi birbirinden fark eden ve bilen kimselerdir. Muhtar ve Kenz sahibi kimseler bu tabakadan sayılırlar.

7- SADE MUKALLİD: Bu sınıftaki fakihler yukarıda zikredilen mertebelerden hiç birisine yetişememiştir. Ancak; Mezhebin messailini ezberleyip eserlerinde derleyen kimselerdir. Haskefi ve İbn Abidin gibi kimseler bu tabakaya dahildirler, diyorlar. Şafi mezhebine göre ise fakihlerin durumu üç mertebeye ayrılır:

1- Müctehidi Mutlak,

2- Müctehid fil-Mezhep,

3- Müctehid fil -Mesail veya Müraccıh`tır.