Muhayyerlik süresinde malda artma veya eksilme, kime aittir?

- Muhayyerlik süresinde malda artma veyahut eksilme.
- 3 gün muhayyerlik şartı ile bir mal alan kişi malı teslim aldıktan sonra 3 gün içerisinde malda eksilme olsa 3 gün sonunda da müşteri malı geri vermek istese bu eksilen kısmı öder mi?
- Hanefilere göre hüküm nedir?
- Yine bu malda fazlalaşma olsa o malı geri verdiğinde fazlalığını da geri öder mi?
- Hanefilere göre hüküm nedir?

Değerli kardeşimiz,

Hanefî ekolünde muhayyerliğin bedeller üzerindeki etkisi ayrıntılı biçimde incelenmiştir.

a) Muhayyerlik hakkının satıcıya ait olması durumunda, mal satıcının mülkiyetinden çıkmaz. Satıcının izniyle kabzetmiş bile olsa alıcının mebî‘ üzerinde tasarrufta bulunma hakkı yoktur ve kendi elinde zayi olması halinde malın semenini değil kıymetini tazminle yükümlüdür.

Malın kabzdan önce zayi olması durumunda muhayyerlik hakkının kime ait olduğuna bakılmaksızın -muhayyerlik şartı bulunmayan akidde olduğu gibi- akid infisah eder ve müşteriye bir şey lâzım gelmez.

Satıcının muhayyerliği halinde akid müşteri için bağlayıcı olacağından, semen müşterinin mülkiyetinden çıkar; Ebû Yûsuf ve Muhammed’e göre satıcının mülkiyetine geçer, Ebû Hanîfe’ye göre geçmez.

b) Muhayyerlik hakkının müşteriye ait olması durumunda mebîin mülkiyeti satıcıdan çıkar; Ebû Yûsuf ve Muhammed’e göre müşterinin mülkiyetine geçer, Ebû Hanîfe’ye göre geçmez. (Gerekçesi ve örnekleri için bk. Kâsânî, V, 265)

Satın alınan malda kabzdan sonra gerçekleşen kesb, galle gibi asıldan doğmayan artışların akdin feshedilmesi halinde kime ait olacağı meselesi de bu görüş ayrılığına göre çözümlenmiş olup Ebû Hanîfe bu türden artışların satıcıya iade edileceği, Ebû Yûsuf ve Muhammed ise müşteriye ait olacağı görüşündedir. (Satın alınan malda kabzdan sonra gerçekleşen ne tür artışların feshe mani olacağı konusunda bk. el-Fetâva’l-Hindiyye, III, 48)

Malın müşterinin elinde zayi olması veya muhayyerlik süresi içerisinde düzelmeyecek biçimde ayıplı hale gelmesi durumunda, müşterinin semeni ödemesi gerekir. Müşterinin muhayyerliği halinde semenin mülkiyeti müşteriden çıkmayacağı için, satıcı bu süre zarfında semenin kendisine ödenmesini talep edemez.

c) Her iki tarafın birlikte muhayyerlik hakkına sahip olması durumunda mebî‘ ve semenin mülkiyetinde hiçbir değişme olmaz. (bk. TDV İslam Ansiklopedisi, Muhayyerlik md.)

Selam ve dua ile...
Sorularla İslamiyet