KUSMA

Midede bulunan maddelerin zorlamalı biçimde ağızdan dışarıya atılması. İstifra ve kay'da denir. Kusulan maddeye kusmuk ya da kusuntu adı verilir. Kusma insan bedenindeki bir rahatsızlığın göstergesidir. İslâm hukukunda orucu bozup bozmaması açısından incelenir.

Kusma, midenin içindeki maddelerden kurtulmak için sinirler yoluyla gösterdiği bir tepkidir. Bu tepkinin bir çok nedeni olabilir. Taşıt tutması, içki, bağırsak tıkanması, iç kulak hastalıkları, kafa travmaları ve apandisit bu nedenlerin en önde gelenleridir. Daha birçok hastalık ve rahatsızlık da kusmalara neden olabilir. Kusmanın başlangıcında ince bağırsağın üst bölümü, ardından mide kapısı (pilor) ve midenin onikiparmak bağırsağına açıları bölümü şiddetle kasılır. Bunun sonucunda ince bağırsağın üst bölümü ve midenin son bölümündeki maddeler midenin içinde yemek borusuna doğru hareket eder. Mideyi yemek borusuna bağlayan bölüm ve yemek borusu gevşer, karın kasları ve diyafram kasılarak mideyi sıkıştırır ve maddeler yemek borusuna, ağza doğru itilir.

İslâm hukukçuları orucu bozan nedenlerden birisi olarak kusmayı kasıt ve miktar açılarından değerlendirirler. Hanefi hukukçular herhangi bir zorlama, müdahale olmadan ağza kadar gelen ve kendiliğinden geri dönen maddeler ağzı doldurmayacak kadar azsa orucun bozulmayacağında söz birliği içindedirler. Ancak bu geri dönüş kişinin yutma çaba ve kasdının bir sonucu olarak gerçekleşirse durum ne olacaktır? İmam Muhammed'e göre, yutma eylemi imsak (yememe, içmeme) kuralını bozduğundan oruç da bozulur. Ebu Yûsuf ise, yutulan maddenin temizliği (taharet) bozacak ölçüye ulaşmaması gerekçesiyle orucun bozulmayacağını savunur.

Kusmada ağzı dolduracak denli çok maddenin kendiliğinden dönmesi durumu da farklı görüşlere neden olmuştur. Ebu Yûsuf'a göre, miktar tahareti bozacak ölçüye ulaştığı için oruç bozulur. İmam Muhammed'in mezhep görüşünü de belirleyen içtihadına göre ise bu durumda kişi imsak kuralını kasıtlı olarak bozmadığından oruç bozulmaz. Ağız dolusuna ulaşan maddenin kasıtlı olarak yutulması durumunda imsak kuralı çiğnenmiş olduğundan oruç tartışmasız biçimde bozulur.

Kasıtlı kusma durumunda da miktar belirleyici bir önem taşır. Kasıtlı kusmada ağız dolusu madde çıkarılması orucu tartışmasız bozar. Çünkü bu durum hem imsak kuralına ters düşer, hem de temizliğe engel olur. Kasıtlı kusmada gelen madde ağzı dolduracak miktara ulaşmazsa ve kendiliğinden geri dönerse, İmam Muhammed'e göre oruç bozulur. Ebu Yûsuf ise tersini savunur. Çünkü sözkonusu miktar temizlik için engel değildir. Mezhep görüşünü bu konuda Ebu Yûsuf'un ictihadı temsil eder. Aynı miktardaki maddenin kasıtlı olarak yutulması durumunda ise oruç tartışmasız biçimde bozulur.

Kusma nedeniyle bozulan oruç için kefaret gerekmez. Kaza edilmesi yeterlidir. İmam-ı Azam ile İmam Muhammed kusma konusunda balgamı hüküm dışında tutmuşlardır. Buna göre balgam çıkarma ya da yutma orucu bozan nedenler arasında yer almaz.

Ahmed ÖZALP