Cessas ve Said bin Cübeyr'e göre başörtüsü farz değil mi?

- Bir yerde başörtüsünün farz olmadığı, buna delil olarak da bazı zatların isimlerini verdikleri görülüyor. Bu iddia doğru mudur?
- İddia şöyle: Dinde başörtüsü konusunda icma yok. Sözgelimi İmam Malik, Hanefi fıkıhından Cassas, Tabiundan, yani Sahabe'yi izleyen nesilden Said Bin Cübeyir, başörtüsünü Kur'an emri değil örf olarak değerlendiriyor…

Değerli kardeşimiz,

Hz. Peygamber (asm) devrinden asrımıza kadar "Başörtüsü farz değildir, başı açmak caizdir." diyen hiçbir fakih (müctehid, din alimi) yoktur. (Kaynaklarıyla beraber detaylı bilgi için bk. Hayrettin Karaman, İslam'da Kadın ve Aile)

Bu konudaki muhalif sözler, bizce malum tesirler altında kalan bazı günümüz ilahiyatçılarına (fıkıh alimlerine değil) aittir.

İmam Malik'in, namahreme karşı kadının başını örtmesinin farz olduğunu söylediği gün gibi aşikardır, ilgili kaynaklarda en küçük bir başka ihtimale yer yoktur. Onun "baş (saç) hafif avrettir, başını örtmezse mekruh olur..." dediği konu namazda örtünme ile ilgilidir. Ona göre bir kadın, başını örtmeden namaz kılarsa, vakit çıkmadan namazı yeniden kılması gerekir, vakit çıkmış ise yeniden kılması gerekmez. Eğer başı açık namaz kılmış bir kadın bunu, namahrem erkeklerin gördükleri bir yerde yapmış ise, ayrıca erkeklere başını gösterdiği için haram işlemiş olur.

Cessas'ın "Başı açmak caizdir." şeklinde bir sözü yoktur. Ayrıca Cessas "başörtüsü örftür" şeklinde bir söz de söylemiş değildir. 

Saîd b. Cübeyr'in -başörtüsü değil- "saç Kur'an'da geçmiyor" sözü de "başı açmak caizdir" manasına gelmiyor. Nitekim Saîd b. Cübeyr, baş örtüsünün kadının boyun ve göğüs kısımlarını örtecek ve bunlardan hiçbir şey göstermeyecek nitelikte olması gerektiğini söylemiştir. [bk. el-Kurtubî, XII, 153; İbn Kesir, Muhtasar Tefsir, thk. M. Ali es-Sabünî, 7. baskı, Beyrut 1402/1981, 2/600; Elmalılı, Hak Dini, İst. (t.y.), 6/15]

Fıkıh mezheplerinde örtünme 

Hicrî üçüncü asrın ikinci yarısında yaşayan Taberî (ö.310/922), dördüncü asırda yaşayan Ebû Bekri'r-Râzî el-Cessâs (ö.370/980), beşinci asırda yaşayan Şafiî mezhebinden el-Keyâ el-Herrâsî (ö.504/1110), çağdaşı, Mâlikî mezhebinden İbnu'l-Arabî (ö.543/1148) gibi birinci veya ikinci dereceden müçtehit veya mezhebe bağlı âlimlerin, ahkâm âyetleri ile ilgili tefsirleri elimizdedir.

Bu tefsirlerde örtünme ile ilgili ayetlerin mana ve hükümleri incelenmiş, üzerinde birleşilen noktalar ile ihtilâf edilen hususlar açıkça kaydedilmiştir. Bunlara dayanarak, konunun ne zamandan beri tartışıldığını ve kimin ne dediğini tespit etmek kolaylıkla mümkün bulunmaktadır.

Bizim tespitlerimize göre sahabe müfessirlerinden günümüze kadar her asırda yapılan ve kısmen yazılan tefsirlerde "hür, Müslüman kadınların el, yüz ve ayakları hariç, bütün vücutlarının avret olduğu, örtülmesi gerektiği” konusunda sözbirliği ve görüş beraberliği vardır.

Nûr ve Ahzâb surelerinde yer alan ayetler ile bunları açıklayan hadislerin, "yüz, el ve ayaklar" dışında kalan yerlerin örtülmesi gerektiğini kesin ve bağlayıcı olarak ifade ettiğinde birleşilmiştir.

Hiçbir fakîh "Başın veya örtülmesi gereken diğer yerlerin, dünya hayatında faydası bulunduğu için ve âdete dayalı olarak örtülmesi tavsiye edilmiştir, fayda ve âdet değişirse örtülmeyebilir" şeklinde bir görüş ileri sürmemiş, müçtehitler bu konudaki talimatın devamlı ve bağlayıcı olduğunda birleşmişlerdir. (Örnek olarak bk. Taberî, Câmi'u'l-beyân, 18/82 vd.; Cessâs, Ahkâmu'l-Kur'ân, 3/314 vd.)

Namazda örtünme konusuna gelince: 

Hanefî mezhebinin muteber kaynaklarından biri olan Bedâiu's-sanâi' isimli kitapta müellif Kâsânî (v.587/1191) özetle şöyle der:

Kadının ve erkeğin nerelerini örtmesi gerektiği konusu başkadır (Bu konu kitaplarda başka bir bölümde incelenir), namazda örtünmenin (setr-i avretin) hükmü ve ölçüsü başkadır. Namazda da kadının başı avret (örtülmesi gereken yer) olduğu halde Ebu Hanife ve öğrencisi Muhammed'e göre bir organın (mesela kolun, bacağın, başın) dörtte biri, Ebu Yusuf'a göre yarısı örtülmeden namaz kılınırsa bu namazın yeniden kılınması gerekmez. (1/544)

Büyük Hanefî fıkıh alimlerinden Serahsî (v. 483/1090) bu hükmün gerekçesini şöyle açıklıyor:

Her yerde yeterli ve sağlam elbise bulmak kolay değildir, elbise yırtık veya küçük olabilir ve bu takdirde istemeden bazı yerler namazda açılır. (1/197)

Kendisi de Mâlikî mezhebinden olan İbn Rüşd (595/1198), mutlak olarak (namazın içinde ve dışında ayırımı söz konusu olmadan) setr-i avretin (örtünmenin) İslâm'daki hükmünü şöyle özetliyor:

Alimlerin çoğunluğuna göre kadının avret yerleri, elleri ve yüzleri hariç bütün bedenidir. Diğer alimlerden Ebu Hanife ayakları da istisna etmiş ve ayakların da avret olmayacağını belirtmiş, Ebu Bekr b. Abdurrahman ile Ahmed b. Hanbel ise “Kadının bütün bedeni avrettir ve örtülmesi gerekir.” içtihadında bulunmuşlardır.

Şu halde İmam Mâlik de dahil, bütün müçtehitler, kadının elleri, yüzü ve ayakları hariç (bunlarda ihtilâf var) bütün vücudunun avret olduğunda, kapatılması gerektiğinde, bakılmasının caiz olmadığında birleşmiş oluyorlar.

İbn Rüşd arkadan başka bir bölüm açıyor ve burada, özellikle namazda setr-i avretin hükmünü anlatıyor ve konumuzla ilgili olarak şu satırlara yer veriyor:

"İmam Mâlik'e göre setr-i avret namazın sünnetlerindendir, diğerlerine göre ise namazın farzlarındandır."

"Bütün bu müçtehitler, 'Avret yerleri açık olarak namaz kılan kadının, ister vakit içinde, ister vakit çıktıktan sonra olsun, namazını yeniden kılması gerekiyor.' diyorlar; yalnızca İmam Mâlik 'Vakit çıkmış ise yeniden kılması gerekmez.' içtihadını ileri sürüyor." (Bidâye, 1/89-91)

Başın tamamı kapatıldıktan sonra arkadan sarkan uzun saçların da kapatılmasında -özellikle kırsal bölgede çalışan kadınlar için- zorluk bulunduğundan bazı fıkıhçılar "Kadın bunu da kapatmakla yükümlü değildir, ama erkeklerin o saça bakmaları da caiz değildir." demişlerdir.

Buraya kadar özetlediğimiz doğru bilgi "İslam fıkıh mezheplerinin tanımına göre, namahremlere karşı kadının başının tamamının örtülmesi gerektiğini" açık ve kesin olarak ortaya koymaktadır.

Selam ve dua ile...
Sorularla İslamiyet