Enam suresi 151. ayette, mantıksal bir hatanın bulunduğu iddiasına ne dersiniz?

Konuya geçmeden önce "Neden böyle bir kutsal kitapta bu denli bir hata bulunmakta?" gibi ifadeler, iman şuuruyla ve İslamî edeple bağdaşmadığını vurgulamalıyız. Çünkü böyle bir ifade, sahibi tarafından sanki gerçekten bir hatanın var olduğu kabul edilmektedir. Bu sebeple, bu tür ifadelerden mutlaka uzak durmalıyız. Bunun yerine “Görünürde pek anlaşılmayan, kapalı / bizim anlamadığımız bir üslup...” gibi ifadeler kullanılabilir.

İlgili ayetin meali şöyledir:

“De ki: Gelin Rabbinizin size neleri haram kıldığını okuyup açıklayayım: O’na hiçbir şeyi ortak koşmayın, anneye babaya iyi davranın, fakirlik endişesiyle çocuklarınızı öldürmeyin, çünkü sizin de onların da rızkını biz veriyoruz. Kötülüklerin açığına da gizlisine de yaklaşmayın. Haksız yere Allah’ın haram kıldığı cana  kıymayın. İşte aklınızı kullanırsınız diye Allah size bunları tavsiye ediyor / emrediyor.”

Dikkat edilirse, ayette sadece “ana babaya itaat” konusu değil, diğer nehiyler de bir sorun gibi görünmektedir. Çünkü ayetin zahiri ifadesine bakıldığında sanki şöyle deniyor; “Size  haram kılınan şeyler şunlardır: “Şirk koşmamanız, anne-babaya itaat etmeniz, çocuklarınızı öldürmemeniz, fuhuş ve diğer kötülüklere yaklaşmamanız, haksız yere adam öldürmemeniz...”

Çünkü “nefy-i nefy ispattır”, yoğu yok ederseniz var olur. Şirk koşmamak haram ise, şirk koşmak caizdir demek olur. Bu açıdan tefsirlerin çoğunda bu konuda  gerçekte değil, görünürde bir problemin varlığına dikkat çekilmiş ve uygun yorumlara yer verilmiştir. Biz o tefsirlerden de istifade ederek bu konuda şu hususların altını çizmekte yarar görmekteyiz:

a. Burada kullanılan “HARREME” fiili zıtlık sanatı içerisinde “tavsiye” manasını çağrıştırmaktadır. Ayetin sonunda “Zalikum vassakum bih = Allah size bunları tavsiye ediyor” ifadesi, bu kelimenin tavsiye manasında kullanıldığı veya mukadder bir “vassa” kelimesinin melhuz olduğu kabul edilir. Buna göre, ayetin manası şöyle olur: “Allah size şirk koşmamanızı, anne-babaya saygılı olmanızı...” tavsiye etmektedir.

b. Ayette yer alan “ella” kelimesi iki edattan meydana gelir; “EN-L”. Buradaki  EN, “yani” manasına gelen bir tefsir edatıdır. Buna göre ayetin manası şöyledir: “De ki: Gelin Rabbinizin size neleri haram kıldığını okuyup açıklayayım: Yani; O’na hiçbir şeyi ortak koşmayın (ortak koşmanız haramdır), anneye babaya iyi davranın (iyi davranmamanız haramdır)...”

c. Ayette yer alan “ella” kelimesinin çözümü olan “EN-L”nın “L”sı, bir nehiy/sakındırma edatıdır. Belagatte, “bir şeyi nehy etmek, onun zıddını vacip kılmak” manasına gelir. Dolayısıyla, buradaki ayetin manası şöyledir: “Allah’a şirk koşmanız, anne-babaya isyan etmeniz haram kılınmıştır.” Yani, anne-babaya itaati emreden cümle, bir önceki cümlenin görünürdeki nehiy şekline değil, onun zıddı olan “Allah’ı birleyin” mealindeki mukadder cümleye atıftır. Tam manası şöyle olur: “Allah’ı birleyin ve anne-babaya da saygılı olun.”

d. Ayette yer alan “Allah’a şirk koşmayın... -çocuklarınızı öldürmeyin- Kötülüklerin / fuhşun açığına da gizlisine de yaklaşmayın- haksız yere adam öldürmeyin." gibi birkaç nehyin / olumsuz emrin arasında yer alan “anne-babaya itaat” cümlesinin bu konumu ve görünürdeki şeklinin de haram olmasının imkânsızlığı delaletiyle, bu cümle de -fehva’l-hitap yoluyla- manasının zıddıyla, diğer cümleler gibi nehiy silsilesine dahil olduğuna işarettir.

Buna göre ayetin manası: “Allah’a şirk koşmayın, anne-babaya kötülük etmeyin (La tüşrikû billahi... ve la tüsîû bil-valideyni.)” şeklinde olur. Anne-babaya yalnız kötülük etmemek fazla bir şey ifade etmediği, bunun yanında iyilik etmenin gerekli olduğunu vurgulamak için -meal olarak- “anne-babaya kötülük etmeyin” ifadesi yerine “anne-babaya iyilik edin / onlara karşı iyi davranın” ifadesine yer verilmiştir.

Meallerini vereceğimiz ayetlerde bu konu daha açık bir ifadeyle söz konusu edilmiştir:

“Rabbin kendisinden başkasına ibadet etmemenizi, anne babaya iyilik etmenizi hükmetti." (İsra, 17/23)

"Bana ve ana-babana şükret diye (emrettik); dönüş yalnız banadır. Eğer hakkımda bilgin olmadık bir şeyi bana ortak koşman için seninle mücadele edecek olurlarsa, onlara itaat etme! Bununla birlikte dünya hayatında onlarla iyi geçin!" (Lokman, 31/14-15)