Allah, maymunları neden aşağılık olarak görüyor?

- Bu ayet Sebt / cumartesi günü yasağını delen Yahudiler hakkındadır. Onlar, hem balıkları avlamak, hem de cumartesi günü yasağına uymayı sağlamak için -akıllarınca- şöyle bir hileye başvurdular:

Cumartesi akın akın gelen balıkları avlamıyorlar, fakat onları bir havuzda topluyorlardı, cumartesi günü geçtikten sonra, havuzda toplanmış balıkları alıp götürüyorlardı. Akıllarınca, artık ne şiş ne de kebap yanmıştı.

- Allah, onların bu durumunu akılsız varlıklardan maymuna benzetmiştir. Maymun -birçok hayvanlar gibi- gördükleri yeşilliklerin sırf dış görünüşlerine bakarak hareket ederler, bazen yedikleri yeşillik, zehirli yasemin otu olup onları öldürebilir.

Adı geçen Yahudiler de Allah’ın hükümlerinin iç hikmetine bakmayarak, dış görünüşünü esas alarak hileye başvurdukları için, Allah onları maymuna çevirdi. Bu çevirme, alimlerin çoğunluğuna göre, hem maddi hem manevi duygularıyla maymuna çevrilme şeklinde olmuştur. Mücahid gibi diğer bir kısım alimlere göre ise, bu cismanî değil, ruhanî, yani akılsız, hayvanî duygular taşıyan bir surete çevrilmişlerdir.(bk. Taberî, İbn Aşur, ilgili ayetin tefsiri).

- Diğer hayvanlara değil de maymuna benzetilmesinin, “Allahualem”, bir sebebi şudur: Söz konusu Yahudilerin bulunduğu bölgede en çok göze çarpan hayvanlar maymunlardı. Onlardan misal vermek daha çarpıcıdır. Ayrıca, hayvanlar içerisinde maymunlar hile yapabilecek bir kurnazlığa da sahiptir. Bu da Yahudilerin yaptıklarına uygun bir misal olmuştur.  Sorularınıza gelince;

1. Ayette “aşağılık” manasına gelen “hasiîn” kelimesi iki şekilde değerlendirilmiştir:

    a. Bu kelime, “kıredet = maymunlar” kelimesinin sıfatıdır. Buna göre anlamı: “aşağılık maymunlar” olur.

    b. Bu kelime, -kıredet’ kelimesinin sıfatı değil-, Yahudilere işaret eden “Kanû” filinin ismi olan “vav” zamirine haldir. Buna göre ayetin manası; “aşağılanmış olarak maymun olun” şeklinde olur (krş. Alusî, ilgili ayetin tefsiri). Beğavî, Şevkanî gibi tefsirciler bu ikinci anlamı -“hasiîn” kelimesini “kanû” fiilinin ikinci haberi olarak kabul etmek suretiyle- tercih etmişlerdir.(bk. Beğavî, Şevkanî, ilgili ayetin tefsiri). Ünlü tefsirci Beyzavî ve Nesefî de ifadeyi “yani, hem maymun, hem de aşağılanmış mahluk olun” diyerek ikinci manayı tek mana olarak algılamışlardır. Fakat meallerde daha çok “aşağılık maymunlar” olarak ifade edilmiştir. Biz de bu ikinci manayı tercih ederiz. Dolayısıyla “aşağılık” olan maymun değil, suç işlemiş -ilgili- Yahudilerdir.

Böylece, 2 ve 3. sorunuza cevap verme gereği de kalmamış olur.

- Bununla beraber, son söz olarak şunu tekrar edelim ki; Allah’ın sanatı olarak hiçbir varlık aşağılık değildir. Her varlığın, her canlının kendi konumunda özel bir yeri vardır. Kur’an’da kullanılan bazı ifadeler, bir yandan bazı hikmetlere işaret etmek, bir yandan da insanların algılamalarına uygun hitap etmek içindir.