Peygamberimizin bağlı olduğu Hanif dini bozuldu mu bozulmadı mı?

1) Peygamber Efendimiz (asm) Hanif dinine bağlı olduğu halde, “Sen kitap nedir iman nedir bilmezdin” (Şura 52) ve “Seni yanılmış şaşırmış halde iken doğru yola iletmedi mi” (Duha 7) diye ayetler nasıl değerlendirilir? Bu ayetler Hanif dininin bozulduğunu göstermez mi?
2) Hanif dini bozulduysa Efendimiz (asm) bozuk dine nasıl tabi olur?
3) Hanif dini bozulmadıysa yeni dinin hikmeti nedir, neden bozulmayan Hanif dinden devam etmedi?

Değerli kardeşimiz,

Cevap 1:

- Bizim yaptığımız araştırmadan elde ettiğimiz kanaate göre, Hanif kelimesi, tarihte herhangi bir dinin adı olarak kullanılmamıştır. Hanif kelimesine lügat itibariyle çeşitli manalar verilmişse de genellikle kabul edildiğine göre "hakka ve doğruya yönelen, tevhit inancına bağlı olarak istikamet üzere bulunan kimse" demektir.

İslam literatüründe ise Cahiliye döneminde her türlü sapıklıktan ve putperestlikten yüz çevirerek hakka yönelen, Hz. İbrahim'in dinine talip olarak yalnız bir Allah'a inanan muvahhit kimseler için ad olmuştur.

Hanif kelimesinin Kuran’da hem putperestliğin hem de Yahudilerle Hristiyanların bozulmuş tevhid inancının karşıtı olarak kullanıldığını görmekteyiz.

“Ey Ehl-i kitap! İbrahim hakkında niçin tartışıyorsunuz? Halbuki Tevrat ve İncil kesinlikle ondan sonra indirildi. Siz hiç düşünmez misiniz? İbrahim ne Yahudi ne de Hristiyan idi; fakat o bir Hanif ve Müslümandı; müşriklerden de değildi.” (Âl-i İmrân 3/65, 67)

Bu ayette yer alan Hanif kelimesi, dinin adı değil, Hz. İbrahim’in bir vasfı olarak kullanılmıştır.

- Vakıa, bu kelime “hanif dini” şeklinde de bazıları tarafından kullanılmış olmakla beraber, gerçekte Hz. İbrahim’in dinin adı ne Hanif ne de İslam’dır. Yukarıdaki ayette yer alan “o bir Hanif ve Müslümandı” mealindeki ifade dini değil, Hz. İbrahim’in şahsını niteleyen vasıflardır.

Bununla beraber, din için kullanıldığı zaman da bir dinin ismi olarak değil, o dini niteleyen bir vasıf olarak kullanılır. Nitekim “Din Allah katında yalnız İslam'dır.” (Âl-i İmran, 3/19) mealindeki ayette yer alan "İslam"dan maksat, Tevhid ve Allah’a itaat ve teslimiyettir. Ki İslam dininde bu hususlar esastır. (bk. Zemahşeri, Kurtubi, Beyzavi ilgili ayetin tefsiri)

Şu ayetlerde de Hanif kelimesinin bir vasıf olarak kullanıldığını görmek mümkündür:

“Kuşkusuz İbrahim, bir tevhid önderi (Hanif) olarak Allah’a gönülden itaat eden iyilik rehberiydi, müşriklerden de değildi. Allah’ın nimetlerine şükrederdi; Allah onu seçkin kılmış, doğru yola yöneltmişti. Biz İbrahim’e bu dünyada iyilik verdik; kuşkusuz o, ahirette de salihlerden olacaktır. Sonra sana, 'Tevhid önderi (Hanif) olan ve putperestler arasında yer almamış bulunan İbrahim’in dinine uy.' diye vahyettik.” (Nahl, 16/120-123)

Bütün bu açıklamalardan anlaşılıyor ki, Hz. Peygamber (asm) Hanif idi, tevhid başta olmak üzere bütün hayırlı işlere yönelmişti. Fakat “Hanif dini” adında bir dine mensup değildi.

“Sen kitap nedir iman nedir bilmezdin.” (Şura, 42/52) mealindeki ayetten maksat: Hz. Peygamberin (asm) ne Kuran’ı ne de iman (ehlini) yahut da namazın (namaz iman manasında da kullanılmıştır) ne olduğunu bilmediğidir. (bk. Razi, ilgili ayetin tefsiri, benzer manalar için bk. Maverdi, ilgili yer)

 “Seni yanılmış şaşırmış halde iken doğru yola iletmedi mi?” (Duha, 93/7) mealindeki ayetin birkaç yorumu şöyledir:

a) Sen genel olarak hak ve hakikatin ne olduğunu bilmezdin, Allah onları sana öğretti.

b) Sen peygamberliğin ne olduğunu bilmezdin, Allah sana nübüvvet verdi.

c) Allah senin kavmini dalalette buldu da seni onları irşat etmek üzere görevlendirdi.

d) Sen müşriklerin işkencelerinden nasıl kurtulacağını, nereye hicret edeceğini bilmiyordun, Allah sana yolu gösterdi.

e) Sen, hak ve hakikati anlatacak nasıl bir semavi iletişimin olacağını bilmiyor ve hayretler içinde bulunuyordun, Allah ise sana Kuran’ı indirmekle o şaşkınlığını giderdi.

f) Allah senin hidayet yoluna karşı olan muhabbetini gördü ve senin vahiy ile hidayete erdirdi. (bk. Maverdi, ilgili yer)

Cevap 2:

Hanif diye müstakil bir din yok ki bozulsun.

Cevap 3:

Hanif diye kendisine bir din gönderilmemiş ki, onda devam etsin.

Selam ve dua ile...
Sorularla İslamiyet