İlmihal kitaplarında geçen kadaen/kazaen, yani "hukuken geçersiz ancak diyaneten geçerlidir" ifadeleri ne anlama gelir?

Değerli kardeşimiz,

- “Dinen” veya “diyaneten” sözcükleri, bir konunun -formel hukuk değil de- ahirete bakan ve ahlakî yönü ön plana çıkaran, dinin yüklediği sorumluluğu hatırlatan bir kavramdır. 

- Kadaen/Kazaen kavramı, formel hukuk kuralına görü verilen hüküm demektir. 

Mesela, bir kimse, sözlük anlamı itibariyle bir şeyi, bir ipi, bir bağı çözmek manasına gelen "talak" kelimesini kullanırken, maksadı hanımının ellerini çözmek ise, bu kişinin hanımı diyaneten, yani gerçek anlamda boşanmış olmaz, fakat kadaen, yani resmi şerî hukuk kuralına göre boşanmış olur. Çünkü, “kadanen hüküm” söze, “diyaneten hüküm” ise niyete bakar. (bk. Reddü’l-muhtar, 1/437)

Mesela, bir kadın evlenip halvet-i sahihaya girdikten sonra boşanırsa, ikinci bir evlilik yapması için iddet süresini beklemesi gerekir.

Ancak, eğer kadın kocasıyla gerçek manada bir beraberlik geçirmediğini, hamile olmasının asla söz konusu olmadığını bilirse, böyle bir kadının iddet süresini beklemeyip ikinci bir evlilik yapması halinde, bu evlilik KADAEN doğru olmamakla beraber, DİYANETEN caizidir. Çünkü, iddet süresinin beklenmesi rahmin temiz olup olmamasına yönelik bir testtir. (bk. Şelebî, Haşiye ala Tebyînü’l-Hakaik I-VI, Bulak 1314, 2/144; Aynî, el-Binaye, 4/209; İbnü’l-Hümam, 2/447)

Kadın hakikaten bir cinsel birleşme olmadığını kesin olarak biliyorsa, dini bir sorumluluğu olmaz. Fakat, KADAEN suçlu olur. Çünkü Hz. Ömer’in dediği gibi,

“Biz zahire göre hükmederiz, işin gizli tarafını Allah’a havale ederiz.”

sözü hukukta önemli bir prensiptir.

Selam ve dua ile...
Sorularla İslamiyet