Eşari'ye göre Allah'ın haberi sıfatları nelerdir?

-  İmam Eşari'ye göre Allah gökte midir, eli var mıdır, kısaca cevaplar mısınız? 

Değerli kardeşimiz,

Allah, mekandan ve zamandan münezzehtir. Sonsuz olan Allah'a yer ve zaman kaydı koymak uluhiyete aykırıdr.

Kur'an-ı Kerim ve hadislerde zahir manaları ile Cenab-ı Hakk'ın tenzih etme esası ile uyuşmayan bir takım sıfatlar varid olmuştur. Sırf nakil ve haberlerde geldiği için bu sıfatlara es-Sıfatü'l-haberiyye (haberlerde varid olan sıfatlar) denilmiştir.

Selef âlimleri, bu sıfatları, teşbihsiz, tecsimsiz (mahlukatın sıfatlarına benzetmeksizin ve cismiyet vermeksizin) temsilsiz ve keyfiyetini Allah'a havale ederek kabul etmişler ve bunlar hakkında herhangi bir te'vile gitmemişlerdir ve yorum yapmamışlardır.

İmam Eş'arî ile İmam Matüridî bu konuda selefin yoluna uymuşlardır.

Haşeviyye (sahih, zayıf demeyip buldukları her bilgiyi alıp bunların zahirlerine bağlananlar) ile Şia'dan bazıları, haberlerde varid olan bu lafızların zahirine tutunarak teşbih vadisine düştüler. İlk defa Hişâm b. Hakem ve Hişâm b. Salim el-Cevâlikî, Allah Teâlâ'yı insana benzeterek O'na insanların organları gibi bir takım organlar isnad edip Müşebbihe ve Mücessime mezhebini ihdâs ettiler. Kerramiye mezhebinin kurucusu Muhammed b. Kerram da Yüce Allah'ın Arş'ın üzerinde durduğunu ve Arş'a temas ettiğini söylemiştir.

Eş'ariyye ve Matüridiyye kelâmcılarının müteahhirîni "Müslüman halk bu lafızların zahirlerine bağlanarak Allah Teâlâ hakkında teşbihe düşer." korkusuyla haberî sıfatları mecaz manalarına hamlederek te'vil etmiş ve bunlara Cenab-ı Hakk'ın azametine layık olan birer manâ vermişler ve verdikleri manâ da kat'idir dememişler ve bunların murad edilen gerçek anlamını ve keyfiyetini Allah bilir demişlerdir.

Kur'an-ı Kerim'de geçen haberî sıfatlardan örnekler ve müteahhirine göre anlamları:

1. İstivâ': "Rahman olan Allah Arş üzerine istiva etmiştir" (Tâhâ, 20/5). İstivâ'ya kalır, galebe, istilâ, hüküm, idaresi ve tedbiri altına alma, tasarruf, ulûvv (yücelik) anlamı vermişlerdir.

2. Yed, Yedeyn: Kudret, nimet, teşrif Rabbi şöyle demişti:

"Ey iblis! İki elimle yarattığıma secde etmekten seni alıkoyan nedir?.." (Sad, 38/75).

3. Vech: Zât, vücûd (bk. Rahman, 55/27).

4. Kabza: Kudret, mülk, tasarruf (bk. Zümer, 39/67).

5. Yemîn: Tastamam kudret ve kuvvet (bk. Zümer, 39/67).

6. Ayn, A'yün: Basar sıfatına irca' olunur (bk. Tâhâ, 20/39; Hud, 11/37). Nezâret, gözetim, bakım demektir. Muhafaza ve yardım etmeyi de ifade eder.

7. Cenb: Türkçede, yan ve kat anlamına gelen bu kelimeyi emir ve taat olarak yorumlamışlardır:

"Her bir nefsin, Allah cenbinde (katında) işlediğim kusurlardan dolayı vay hasret ve nedametime diyeceği... " (Zümer, 39/56).

8. İstihyâ: Türkçede utanmak anlamına gelen bu kelimeye; terk etmek, çekinmek, sakınmak (istinkaf) anlamını vermişlerdir:

"Gerçekte Allah, bir sivri sineği ve bunun üstündekini (büyüğünü) mesel ve (misal) getirmekten çekinmez..." (Bakara, 2/26).

9. İtyân ve Meci': Bu kelimelerin mahlukat hakkındaki gelmek, bir yerden bir yere intikal etmek anlamlarından Cenab-ı Hak münezzehtir.

"Ve cae Rabbüke" (Rabbinin emri geldi) (Fecr, 89/22);

"En ye'tiyehümullahü: Allah'ın âyeti ve azabının gelmesi " (Bakara, 2/210).

Cenab-ı Hak, büyüklüğünü ve kemallerinin sonsuzluğunu kullarına anlatıp tanıtmak ve onların anlamlarını kolaylaştırmak için Kitab-ı Kerim'inde bu kelimeleri mecaz olarak kullanmıştır. Yoksa Cenab-ı Allah, haberî sıfatlardaki geçen bu kelimelerin mahlukâtı hakkında geçerli olan manalarından münezzehtir.

(Sa'deddin et-Taftâzânî, Şerhul-Makasıd, İstanbul 1305, II /61-79, 108-111; Şerhul-Akaid, İstanbul 1310, s. 65-84; es-Seyyidü'ş-Şerif el-Cürcânî, Şerhul-Mevakıf, İstanbul 1239, s. 147, 471-479; İmam Zeyneddin Mer'î, Ekavilü's-Sikat Te'vilül-Esma-i ve's-Sıfat, Beyrut 1406/1985; Ahmet Asım, Merhu'f-Meâli Şerhul-Emali, İstanbul 1304; Abdüllatif Harput, Tenkihul Kelam; Abdüsselam b. İbrahim el-Lakkanî, Şerh-ü Cevherati't-Tevhid; İzmirli İsmail Nakkı, Yeni İlm-i Kelam; Şehristanî, el-Milel ve'n Nihal).

İlave bilgi için tıklayınız:

- EŞ'ARÎ...

Selam ve dua ile...
Sorularla İslamiyet