Cuma namazı vaktinde kazanılan para haram mıdır?

- Cuma namazı vaktinde çalışmak, alışveriş yapmak ve kazanılan para haram mıdır?

Değerli kardeşimiz,

Cuma suresinin 9. ayetinde beyan buyrulduğu gibi, her Müslüman cuma günü cuma ezanı okunduğu andan itibaren, bütün şahsi işlerini bırakıp mutlaka camiye gitmek mükellefiyetindedir. Çünkü Cuma ezanı okunduktan sonra yapılan alışverişler, elde edilen kâr ve kazançlar, haram kılınmıştır. Cuma namazı bitene kadar, haramlık ve alışveriş yasağı devam eder. 

Cuma namazına acele etmek hatibin minbere çıktığı zamanda okunan ikinci ezan vaktinde farz olur. Hanefilerce en sahih olan görüşe göre, her ne kadar ilk ezan, Hz. Peygamber (asm) zamanında bulunmayıp Hz. Osman (ra) zamanında ihdas edilmişse de ilk ezan okunduktan sonra cumaya gitmek farz olur.

Alışveriş ve benzeri icare, sulh, sanat ve başka işlerle meşgul olup cuma namazından geri kalmak Hanefîlere göre tahrimen mekruh, onların dışındaki cumhura göre ise haramdır. Bu haramlık cumhura göre, hatibin önünde ezan okumaya başlandığı zamana mahsustur. Çünkü bu durumda cuma namazına gitmekten alıkonma söz konusudur. Nitekim Allah Teâlâ bu hususta şöyle buyuruyor:

"Cuma günü namaz için çağrıda bulunulduğu, ezan okunduğu zaman, Allah'ı zikretmeye koşun, alışverişi bırakın." (Cuma, 62/9)

Bu vakitte alışverişin haramlığı hakkında nas bulunmaktadır. Alışveriş dışındaki meşguliyetler de ona kıyas edilir, ister akit olsun ister olmasın, fark etmez. Çünkü bu sayılanların hepsi elde edilmesi istenen gayeyi gerçekleştirmeye, yani cuma namazının eda edilmesine engel olur.(1)

Şafiler bu hususa şunu da ekliyor: "Cuma günü zevalden sonra, ezandan önce alışveriş ve benzeri işlerin yapılması mekruhtur."

Hanbelilere göre(2) cuma günü namaz vaktinde, alışveriş dışındaki icare, sulh ve nikâh gibi işleri görmek ve akitleri yapmak mekruh değildir. Çünkü ayetteki yasak sadece alışverişe mahsustur. Alışveriş dışındaki işler cumaya gitmekten meşgul etme bakımından ona denk değildir. Çünkü bunlar az vuku bulan şeylerdir. Dolayısıyla bunları alışverişe kıyas etmek sahih değildir.

Alışverişin yasaklanması ve cumaya acele etmenin farz olması keyfiyeti, sadece cuma namazı ile muhatap olanlara mahsustur. Cuma namazı kılmakla muhatap olmayan kadın, çocuk ve seferî için böyle bir yasak söz konusu değildir.

- Cuma günü ezan vaktinde yapılan alışveriş geçerli midir, yoksa batıl olup fesh mi edilir?(3)

Hanefîlere göre ezan vaktinde yapılan alışveriş sahihtir; fakat tahrimen mekruhtur. Çünkü onlara göre alışverişi terketmek alışverişin kendisi için değildir, belki o sebeple hutbeyi dinlemeyi terketmekten ötürüdür. Şafilerin görüşü de buna yakın olup, alışveriş sahih fakat haramdır.

Malikîlere göre: Bu alişveriş fasittir. Meşhur olan görüşe göre feshedilir. Hanbeliler de bu alışveriş sahih değildir, demişlerdir.

Alimlerin bu meselede farklı görüşlere sahip olmalarının sebebi, aslı mubah olan bir şeydeki yasak, eğer yasaktaki bir vasıf sebebiyle kayıtlandınlmışsa yasaklanan şeyin fasit olması sebebiyle bu yasağın geri dönüp dönmemesi meselesidir.

Bir çok alime göre cuma saatinde yapılan bütün işler haramdır. Fakat bu haramlılık ve alışverişi bırakıp camiye gitmek, cuma namazı kendilerine farz olanlar içindir. Cuma namazı kılmakla sorumlu olmayan kadın, çocuk ve yolcular için böyle bir yasak söz konusu değildir. Onların alışveriş yapması helaldir.

Namaz kılmak farz olan kimselere, cuma saati içinde her türlü dünyevi işlerde bulunması mekruhtur. Bu keraheti, harama yakın olan “tahrimen mekruh” sınıfına sokan müçtehitler çoğunluktadır. İbni Abidin ve Kasani’nin kayıtlarına göre namazın ve hutbenin terkini netice veren alışveriş tahrimen mekruhtur.(4)

Dipnotlar:

1. ed-Dürrü'l-Muhtâr, I, 770; el-Bedâyi',I, 270; Bidâyetü'l-Müctehid, 1,160, II, 167; el-Kavânînü'l-Fıkhiyye, 31; el-Mühezzeb, I, 110; Hâşiyetu'd-Düssükî, I, 386; Muğni'l-Muhtâc, I, 25 vd.
2. el-Muğnî,II, 297 vd.
3. Tebsiratü'l-Hükkam, İbni Ferhun bi-Hamiş Fethı’l- Ali, II, 378; eş- Şerhu’s Sağir, I, 514.
4. Reddü’l-Muhtar, 1. 552; Bedayiü’s-Sanayi, 1: 270.
Prof. Dr. Vehbe Zuhayli, İslam Fıkhı, II.370.

(Mehmed PAKSU, HELAL – HARAM, s.232)

Selam ve dua ile...
Sorularla İslamiyet