Evvabin namazı hakkında sahih hadis var mıdır?

- Evvabin ne demektir?
- Bu konuda hadisler var mıdır?
- Varsa sıhhat durumları nedir?
- Ayetlerde işaret var mıdır?
- Evvabin namazı kaç rekattır, nasıl kılınır?
- Evvabin diye bilinen namaz, akşam namazından sonra kılınan mıdır, yoksa kuşluk namazı mıdır?

Değerli kardeşimiz,

Evvâbîn kelimesi “dönen, Allah’a yönelen, tövbe eden” anlamındaki evvâbın çoğuludur.

Kur'an-ı Kerîm’de beş yerde tekil (Sâd, 38/17, 19, 30, 44; Kāf, 50/32), bir yerde de çoğul (İsrâ, 17/25) şekliyle geçen bu kelime ile eski peygamberlerin ve salih kulların her zaman Allah’a yöneldikleri, tövbe edip O’na döndükleri anlatılır.

Kelime bazı hadislerde de tekil ve çoğul olarak yer almakta ve benzeri anlamlar taşımaktadır. (Wensinck, el-Muʿcem, “evvâb” md.)

Ayetlerde, özellikle İsrâ suresinde geçen evvâbîn kelimesi müfessirler tarafından “günah işlediğinde derhal tövbe edip Allah’a yönelen, Allah’a itaat ederek hayır işleyen kimseler” şeklinde açıklanmıştır.

Hz. Peygamber (asm)’den ve ashaptan, akşam namazından sonra nafile namaz kılmayı teşvik eden hadisler rivayet edilir. Bu hadisler arasında;

- Akşam namazından sonra kılınan altı rekat nafile namazın on iki yıllık ibadete denk olduğu,
- Bu namazı kılan kimsenin günahlarının deniz köpüğü kadar çok olsa da bağışlanacağı,
- Akşam namazından sonra dört rekat daha kılan kişinin cennetle ödüllendirileceği,
- Onun Kadir gecesini ihya etmiş gibi ecir alacağı,
- Yine bu vakitte yirmi (diğer bir rivayette on) rekaat namaz kılan kimse için Allah’ın cennette bir köşk inşa edeceği,

şeklinde özendirici hadisler sayılabilir. (bk. İbn Mâce, İḳāme, 185; Tirmizî, Mevâḳītü’ṣ-ṣalât, 204; Heysemî, II, 229-230; Şevkânî, III, 62-64)

Ancak bu hadislerin hemen hemen tamamı muhaddisler tarafından sened itibariyle zayıf görülmüştür.

Muhammed b. Münkedir’in rivayet ettiği bir başka hadiste de Hz. Peygamber (asm)’in rekat sayısı belirtmeden akşam ile yatsı arasında kılınan bu namazı “evvâbînin namazı” (salâtü’l-evvâbîn) olarak vasıflandırdığı görülür. (Abdullah b. Mübârek, s. 445, 453; Muttakī el-Hindî, VII, 388)

Bununla beraber, hadiste, bu nafile namaza isim verilmesinden ziyade söz konusu namazın Kur’an’da evvabin diye nitelendirilen salih kulların namazı grubunda sayılacağını belirten bir övgü dile getirilmiştir.

Birçok sahabînin de akşam namazından sonra kılınan nafile namaz hakkında teşviklerde bulunduğu, Abdullah b. Amr’ın bunu evvâbîn namazı olarak adlandırdığı (Abdullah b. Mübârek, s. 445), hatta bazı sahabîlerin, Kuran’da gece ibadetinden övgüyle söz eden ayetlerin (Âl-i İmrân, 3/113; Secde, 32/16; Zâriyât, 51/17; Müzzemmil, 73/6) bu namazı da içerdiği görüşünde olduğu nakledilir. (Abdürrezzâk es-San‘ânî, III, 44; Şevkânî, III, 62-64)

Literatürde yer alan bu tür rivayetler hadis tekniği açısından zayıf da olsa netice itibariyle daha fazla ibadet etmeye teşvik ettiğinden Müslümanlar tarafından ilgiyle karşılanmıştır.

Akşam namazının ardından kılınan bu nafile namaz daha çok sahabe ve tâbiîne ait "evvabîn namazı" adlandırmasıyla meşhur olmuş, bedenî ibadetlerin kişilerin dindarlığı ve Allah’a kulluğu hususunda önemli bir ölçü kabul edilip ön planda tutulduğu sonraki dönem irşad, vaaz ve nasihat kitaplarında da diğer nâfile namazlar gibi özel bir teşvik gördüğünden Müslümanlar arasında belli derecede yaygınlık kazanmıştır.

Fıkıh mezheplerinin ağırlıklı görüşü, evvâbîn namazının akşam namazından sonra altı rek‘at olarak kılınacağı şeklindedir.

Akşam namazının farzından sonra kılınan iki rekat müekked sünnetin bu namaza dahil olup olmadığı tartışmalıdır.

Hanefî mezhebinde her iki görüş de vardır.

Evvabîn namazı Malikîlere göre altı, Hanbelîlere göre dört rekattır.

Hanbelîler, bazı Hanefî fakihleri gibi akşam namazının iki rekatlık müekked sünnetiyle ardından kılınacak dört rekatlık mendup namazı ayrı mütalaa ederler. Şâfiî mezhebinde ise evvabîn namazının yirmi rekat kılınacağı yönündeki rivayetlerin yanı sıra bunun altı, dört, hatta iki rekat olduğuna dair rivayetler de vardır.

Gazzâlî, akşam ile yatsı namazları arasında altı rekat namaz kılmanın müekked sünnet olduğunu söyler. (İḥyâʾ, I, 260)

Ancak fakihler, akşam namazının müekked sünnetinin iki rekat olduğunda hemen hemen görüş birliği içinde bulunduğundan evvâbîn namazının gayri müekked sünnet veya mendup bir ibadet olarak mütalaa edilmesi gerekir.

Esasen klasik dönem fıkıh kitaplarının bir kısmında böyle bir namazdan hiç söz edilmezken, diğer bir kısmında evvâbîn adlandırması yapılmadan bu namaza diğer nâfile namazlar arasında yer verilmiştir.

Evvâbîn namazının kılınış şekline gelince, Hanefîler’in dışındaki üç mezhebe göre gece kılınan nafile namazlar gibi iki rekatta bir selâm verilir.

Hanefî mezhebine göre ise, bu şekil daha faziletli olmakla birlikte, evvâbîn namazı altı rekatta bir selâmla veya dört ve iki rekat halinde iki selâmla da kılınabilir.

Akşamın farzından sonra kılınan nâfile namaz için bazı mürsel ve zayıf hadislerde evvâbîn tabirinin yer almasına karşılık, sahih bazı rivayetlerde bu tabirin sabahla öğle arasında kılınan kuşluk (duhâ) namazıyla ilgili olarak zikredildiği görülür. (Müsned, IV, 366, 367, 372; Dârimî, “Ṣalât”, 153; Müslim, “Müsâfirîn”, 143, 144)

Ancak Hatîb eş-Şirbînî, İbn Hacer el-Heytemî ve Şevkânî gibi âlimler, bu durumun her iki namaz için de evvâbîn tabirinin kullanılmasına engel teşkil etmediğini söylemişlerdir.

Başta İsrâ suresindeki ayet (17/25) olmak üzere Kur'an-ı Kerîm’de yer alan evvabîn kelimelerinin evvabîn namazıyla doğrudan bir ilgisi bulunmamakla birlikte bu namazın övgüye değer vasıflara sahip insanlara izafe edilmesi bir teşvik unsuru olarak görülmelidir.

Öte yandan evvabîn namazının meşruiyeti konusunda delil kabul edilen rivayetlerin hadis tekniği açısından zayıf bulunmaları yanında, bu nafile namaza teşvik (tergīb) çerçevesinde yorumlanması gerekir.

Kaynaklar:

- Wensinck, el-Muʿcem, “evvâb” md.;
- Müsned, IV, 366, 367, 372;
- Dârimî, “Ṣalât”, 153;
- Müslim, “Müsâfirîn”, 143, 144;
- İbn Mâce, “İḳāme”, 185;
- Tirmizî, “Mevâḳītü’ṣ-ṣalât”, 204;
- Abdullah b. Mübârek, Kitabü’z-Zühd (nşr. Habîbürrahmân el-A‘zamî), Haydarâbâd 1386 → Beyrut, ts. (Dârü’l-Kütübi’l-ilmiyye), s. 444-445, 453;
- Abdürrezzâk es-San‘ânî, el-Musannef, III, 44-46;
- Taberî, Câmiʿu’l-beyân, Beyrut 1405/1984, IX, 68-71;
- Cessâs, Ahkâmü’l-Kurʾân (Kamhâvî), V, 21;
- Hâkim, el-Müstedrek, I, 314;
- Serahsî, el-Mebsût, I, 157;
- Gazzâlî, İhyâʾ, Kahire 1387/1967, I, 260;
- Zemahşerî, el-Fâʾik, I, 66;
- İbnü’l-Harrât, es-Salâtü ve’t-teheccüd (nşr. Âdil Ebü’l-Me‘âtî), Mansûre 1413/1992, s. 253-254;
- Kâsânî, Bedâʾiʿ, I, 285;
- İbn Kudâme, el-Muğnî, I, 765, 767;
- Kurtubî, el-Câmiʿ, X, 246-247;
- Heysemî, Mecmaʿu’z-zevâʾid, II, 229-230;
- İbnü’l-Hümâm, Fethu’l-kadîr, I, 444;
- İbn Hacer el-Heytemî, Tuhfetü’l-muhtâc [baskı yeri ve yılı yok] (Dârü’l-Fikr), II, 221, 223, 233, 238-239;
- Muttakı el-Hindî, Kenzü’l-ʿummâl, VII, 388;
- Şirbînî, Muġni’l-muḥtâc, I, 225;
- Remlî, Nihâyetü’l-muḥtâc, Kahire 1389/1969 → Beyrut 1404/1984, II, 110, 122-123;
- Buhûtî, Keşşafü’l-kınâʿ, I, 424;
- Derdîr, eş-Şerhu’l-kebîr, I, 313;
- Şevkânî, Neylü’l-evtâr, III, 62-64;
- İbn Âbidîn, Reddü’l-muhtâr (Kahire), II, 13-14;
- Zühaylî, el-Fıkhü’l-İslâmî, II, 45, 56, 64, 70, 71.
- TDV İslam Ansiklopedisi, Evvabin Namazı md.

Selam ve dua ile...
Sorularla İslamiyet