İmam-ı Gazali'nin "Daire-i imkânda bu mükevenattan daha bedi, daha güzel yoktur." sözünü açıklar mısınız?

Değerli kardeşimiz,

Yani kâinatta bulunan her şey en güzel şekliyle yaratılmıştır. Bundan daha güzeli düşünülemez. Daha güzeli imkan dairesinde yoktur.

Mesela, insanın şekli en güzeldir. İnsan için daha farklı ve daha güzel bir şekil imkan dairesinde yoktur. Allah insana en güzel ve en hikmetli olanını vermiştir. Yer şekilleri gök yüzü en güzel şekliyle tanzim edilmiştir. Bundan daha güzel bir tanzim imkan dairesinde yoktur. Allah her şeye en güzelini takdir etmiştir. 

Ayrıca, "Daire-i imkânda daha ahsen yoktur." ifadesi şu anlamı da içermektedir: Allah'ın, kudret ve ilmi gibi diğer sıfatlarında mübalağa ve mücazefeye gidenlere bir cevap niteliğindedir. Allah, daha büyüğünü daha mükemmelini yaratır diyenlere karşı "elbetteki daha büyüğünü daha mükemmelini yaratır. Ancak değerlendirmeyi yaparken kainat standartlarını esas almak lazım. mevcut standartlar içinde en mükemmel budur.

Mesela; Allah, ağaçların boylarını beş yüz veya bin metre olarak yaratamaz mıydı? Elbette ki yaratabilirdi. Ancak hüsün ve kemalat yalnız uzunlukta değildir ki, ağacın uzunluğu ölçü alınabilsin. İnsanın istifade etmesi gibi bir çok hikmet nazara alınınca en mükemmel mevcut yaratılışı olduğu ortaya çıkar. Hilkatteki kemal ve hüsne adem-i kanaat ve istihfaf eden, İmam Gazali değildir. Belki mübalağa ve mücazefe yapanlardır.

Hasıl-ı kelâm, her muhibb-i dine ve âşık-ı hakikate lazımdır: Her şeyin kıymetine kanaat etmek ve mücazefe ve tecavüz etmemektir. Zira mücazefe, kudrete iftiradır. Ve "Daire-i imkânda daha ahsen yoktur" olan sözü İmam-ı Gazalî'ye dediren sebep; bazı kimselerin hilkatteki kemal ve hüsne adem-i kanaati ve istihfafıdır.

Selam ve dua ile...
Sorularla İslamiyet