Tecvid kaideleri hakkında bilgi verir misiniz?

- İhlas suresinin son ayetinin okunuşunda "ve lem yekunlehu kufuven ehad" mı yoksa "ve lem yekullehu kufuven ehad" mı?

Cevap

Değerli kardeşimiz,

Tecvidli okuyuş farkından böyle bir durum olmaktadır. "velem yekullehu kufuven ehad" bu tecvidli okunuşudur. Sakin nun'dan sonra lam ve ra harfleri gelirse, nun kalkar ve bu harfler şeddeli okunur. Buna tecvidde İdğam-ı bila gunne denir.

İDĞAMI BİLA ĞUNNE: Tenvin veya sakin nundan sonra ل - ر  harflerinden biri gelirse idğamı bila ğunne olur.

Örnek: اخذة رابية   *   غفور رحيم   *   من ربهم 

Örnek açıklama: غفور رحيم   derken tenvinden sonra idğamı bila ğunne harflerinden ر   geldiği için idğamı bilağunne olmuştur.

TECVİD KAİDELERİ:

Lügat manası; güzel yapmaktır.

Terim manası ise; harflerin sıfat yönüyle hakkını ve müstehakkını vermektir.

Hakkını derken; Sıfat-ı lazime yani harfte olması gereken, harften ayrılmayan sıfatlardır. Belirtilmediğinde genellikle namazın bozulduğu sıfatlardır.

Müstehakkını derken; Sıfatı arızalarıdır. Yani harften kalktığında harfin zatını değiştirmeyen, namazın bozulmasına neden olmayan sıfatlardır.

Tecvidin gayesi; Kur’an’da emrolunduğu şekilde Kur’an’ın kelimelerini ve harflerini kurallar bütünlüğü içerisinde okunmasını sağlamaktır.

Tecvidin hükmü; Kur’an’ı Kerim’in tecvitli okunması farzdır. Namazı kabul olacak kadar Kur’an’ın tecvitli okunması farz-ı ayn, Kur’an’ın tamamının tecvitli okunması farzı kifayedir.

Tertil üzere okumak; acele etmeksizin dura dura,anlaya anlaya okumaktır. Kur’an tertil üzere İnmiştir.

Peygamberimiz (asm): “Allah Kur’an’ı indirildiği gibi okuyanı sever.” buyurarak bu tarz okuyuşu teşvik etmiştir.

Kur’an-ı Kerim’de Allah; “Kur'an'ı açık açık, tane tane tertil ile oku” buyurmuştur.

Kur'an okumanın faziletiyle ilgili hadisler;

“Ümmetimin ibadetinin en faziletlisi, Kur'an okumaktır.”

“Sizin en hayırlınız, Kur'an'ı öğrenen ve öğretendir.”

Mahrec; harfin çıktığı ve başka harflerden ayrıldığı yere denir.

Mahreç mahalleri;

1. Boğaz ile Ağız boşluğu; Boğazın göğüse bitişik olan yerinden, dudaklara kadar, boğaz ile ağız içinde olan boşluğa denir. Buradan ا   ى   و    çıkar.

2. Boğaz; Boğazın göğse bitişik olan yerinden, dil dibine kadar olan yere denir. Üç mahreçtir:

a. Boğaz aşağısı: ه   ء  

b. Boğaz ortası:  ح   ع   

c. Boğaz üstü: خ   غ    

3. Dil; Boğazın ağza yakın olan yerinden, ön dişlere kadar ağız içinde olan dile denir. On mahreçtir.

ث ذ ظ       ص س ز       ت د ط       ر      ن      ل      ض      ى ش ج      ك      ق 

4. Dudaklar; Ön dişlerden dışarı olan dudaklara denir. Buradan و م ب ف  çıkar.

5. Geniz; Geniz boşluğuna denir. Ğunne çıkar.

HARFLERİN SIFATLARI

1. Sıfat-ı Lazimeler:

    A) Zıttı Olan Sıfat-ı Lazimeler: harflerin zatından ayrılması mümkün olmayan sıfatlardır.

        1. Cehr: Sesi aşıkar etmek.
        1. Hems: sesi gizlemek.

        2. Şiddet: Sesin akmaması güçlü okunması.
        2. Rehavet: Sesin akması.

        3. İsti’la: Dilin kökü ile birlikte damağa yükselmesi.
        3. İnhifat:= İstifale: İstilanın zıddıdır. Dilin damağa yükselmemesi, aşağıda kalması.

        4. İtbak: Dilin üst damağa yapışması veya yapışmaya yakın kalkması.
        4. İnfitah: Dil ile damağın ayrılması.

        5. Izlak: Kolaylık ve sürat.
        5. Ismat: Harfi söylerken dile ağır geldiğinden 4, 5 ve 6 harfli kelimeler, izlak harfleri olan     ف ر م ن ل ب    olmaksızın kullanılmalar.                 

     B) Zıttı Olmayan Sıfat-ı Lazimeler

        1. Safir: Dil ucu ile ön alt dişlerin arasından kuş sesi veya ıslık sesine benzer kuvvetli bir sesin çıkması.

        2. Kalkale: Mahrecin kımıldaması.

        3. Lin: Harfin kolay ve yumuşak çıkarılması.

        4. İnhiraf: Bu harfler okunurken dilin öne veya arkaya doğru meyl etmesi.

        5. Tekrir: Ra harfi okunurken dil ucunun titremesi.

        6. Tefeşşi: Şın harfi okunurken sesin dil ile damak ortasında yayılması.

        7. İstidale: Dad harfi okunurken dil kenarının üst azı dişlerden, lam mahrecine kadar uzanması.

2. Sıfatı Arızalar: Harften ayrılması mümkün olan, ayrıldıkları zaman harfin zatını değiştirmeyen sıfatlar.

     1. Tefhim: Harfi kalın okumak.
     2. Terkik: Harfi ince okumak.
     3. İdğam:İki harfi bir harf yapıp şeddeli okumak.
     4. İhfa: Şedde yapmadan, izhar ile idğam arası ğunneli okumak.
     5. Izhar. İki harfin arasını birbirinden ayırmak.
     6. Kalb=İklab: Bir harfin başka bir harfe dönmesi. Yani nunu sakin veya tenvindeki nun sesinin mime dönmesi.
     7. Med: Harfin uzatılması
     8. Vakıf: Nefesle beraber sesin kesilmesi.
     9. Sekte: Nefes almadan sesi kesmektir.
    10. Hareke: Harfin harekeli olması.
    11. Sükun: Harfin harekesiz olması.

LAHN: Kur’an okurken harflerin sıfatlarında, harekelerinde, tecvid kaidelerinin uygulanmasında yapılan hatadır.

1. Lahn-ı Celi (Açık hata): Harflerin asli sıfat ve mahreçlerinde, hareke ve sükunlarda yapılan hatadır. Manayı bozduğu gibi çoğu zaman namazı da bozar.

2. Lahn-ı Hafi (Gizli hata): Sıfatı arızalarda meydana gelen hatadır. Harfin aslını değiştirmez. Mana bozulmadığı gibi namazı da bozmaz. Ancak hata olduğu için vebali vardır.

MEDLER

Med: Uzatmak demektir.

Med harfleri: Harekesiz olan 1- Elif (ا  )       2-Vav (و )       3-Ya ( ى  ) dır.

Sebeb-i  Med : Bir eliften fazla uzatmaya sebep olan.

1. Hemze: Harekeli olan elife denir. (Uzun veya kısa elif şekliyle yazılabilir.) أ  ء 

2. Sükun (cezim): Harfin harekesizlik haline denir. İkiye ayrılır:

   a) Sükunu lazım: Durulduğunda ve geçildiğinde var olan sükuna denir. Örnek: آلئن

   b) Sükunu arız: Durulduğunda okunan geçildiğinde okunmayan sükuna denir. Örnek :رب العالمين

1. MEDD-İ TABİİ: Harfi med olup sebebi med olmazsa meddi tabii olur. Bir elif miktarı uzatılır.

Örnek: قيل   قول   قال 

Örnek açıklama: قال   derken harfi med’den elif olup sebebi med’den bir şey olmadığı için meddi tabi olmuştur.

2. MEDDİ MUTTASIL: Harfi medden sonra sebebi medden hemze gelir ve ikisi aynı kelimede bulunursa meddi muttasıl olur. En az 2, en çok 5 elif miktarı uzatılır.

Örnek: جىء   جوء   جاء 

Örnek açıklama: جاء  derken harfi med olan eliften sonra sebebi medden hemze geldiği ve ikisi aynı kelime içerisinde bulunduğu için meddi muttasıl olmuştur.

3. MEDDDİ MUNFASIL: Harfi medden sonra sebebi medden hemze gelir ve ikisi ayrı ayrı kelimelerde bulunursa meddi munfasıl olur. En az 1, en çok 4 elif miktarı uzatılır.

Örnek:  على امة     قالوا امنا     وما انزل 

Örnek açıklama: ياايها   derken harfi med olan eliften sonra sebebi medden hemze geldiği ve ikisi ayrı ayrı kelimelerde bulunduğu için meddi munfasıl olmuştur.

4. MEDDİ LAZIM: Harfi medden sonra sebebi medden sükunu lazım gelirse meddi lazım olur.

En az 2, en çok 4 elif miktarı uzatılır.

Örnek: حاد     يوادون     لاتضار 

Örnek açıklama: الحاق   derken harfi med olan eliften sonra sebebi medden sukunu lazım geldiği için meddi lazım olmuştur.

5. MEDDİ ARIZ: Harfi medden sonra sebebi medden sükunu arız gelirse meddi arız olur. En az 1, en çok 4 elif miktarı uzatılır.

Örnek: يوم الدين     خالدون     رب العالمين 

Örnek açıklama: يعلمون   kelimesinde durduğumuz zaman harfi med olan vavdan sonra sebebi medden  sukunu arız ortaya çıktığı için meddi arız olmuştur.

6. MEDDİ LİN: Harfi lin’den sonra sebebi medden sükun bulunursa meddi lin olur. En az 2, en çok 4 elif miktarı uzatılır.

     Harfi Lin: iki tanedir.

 a. Vav sakin olup bir öncesi üstün olursa. (لو )  gibi   Örnek: اليوم 

 b. Ya sakin olup bir öncesi üstün olursa. (لى )  gibi.   Örnek: عليك

Örnek açıklama: اليوم   kelimesinde durduğumuz zaman harfi lin olan يو   den sonra sebebi medden sukunu arız (bazen sukunu lazımda olabilir) ortaya çıktığı için meddi lin olmuştur.

TENVİN VE NUN-U SAKİN

TENVİN: Bazı kelimelerin sonunda görülen iki üstün, iki esre ve iki ötre’ye tenvin denir. Tenvin sakin nun demektir.

SAKİN NUN: Cezimli nun demektir. Kelimenin sonunda veya ortasında bulunabilir. Örnek: انتم

1. İHFA: Tenvin veya sakin nundan sonra ihfa harflerinden biri gelirse ihfa olur.

İhfa: Ğunnesini belirtmek suretiyle şeddeden arınmış olarak idğam ile izhar arası uygulanan bir haldir

İhfanın yapılışı: Dil ucu serbest bırakılarak nun sesinin genizden gelmesiyle yani ğunne ile okumaktır.

İhfa harfleri: صف- ذا- ثنا- جود- شخص- قد- سما- كرما- ضع- ظالما- زد- تقا- دم- طالبا- فترى

Örnek: جنات تجرى     انتم     لن تنالوا 

Örnek açıklama: انتم   derken sakin nundan sonra ihfa harflerinden ت  geldiği için ihfa olmuştur.

2. İZHAR: Tenvin veya sakin nundan sonra izhar harflerinden biri gelirse izhar olur.

İzharın yapılışı: Tenvin veya sakin nunu açıkça okumaktır. Yani tenvin veya sakin nunu izhar harfine katmadan ayrı ayrı okumaktır.

İzhar harfleri: boğaz harfleri olan ه غ ع خ ح ا  dir.

Örnek: وانحر     رسول امين     ينأون     من امن 

Örnek açıklama: ان هى   derken sakin nundan sonra izhar harflerinden ه  geldiği için izhar olmuştur.

3. İKLAB: Tenvin veya sakin nundan sonra ب  harfi gelirse iklab olur.

İklabın yapılışı: tenvin veya sakin nun, sakin mim harfine çevrilerek okunur.

Örnek: سميع بصير     انبأهم     من بعد 

Örnek açıklama: صم بكم   derken tenvinden sonra iklab harfi olan ب  geldiği için iklab olmuştur.

4. İDĞAMI MEAL ĞUNNE: Tenvin veya sakin nundan sonra يمنو  harflerinden biri gelirse idğamı meal ğunne olur.

İDĞAM: iki harfi, şeddeli bir harf halinde okumaya denir. Yahut bir harfi kendisinden sonra gelen diğer bir harfte gizlemeye denir.

ĞUNNE: genizden (burundan) gelen nun sesidir.

Örnek: من مال     ومن يعمل     خيرا يره 

Örnek açıklama: ومن يعمل  derken sakin nundan sonra idğamı meal ğunne harflerinden ى  geldiği için idğamı meal ğunne olmuştur.

NOT: Sakin nun, و  veya  ى harfi ile aynı kelime içersinde bulunursa idğam değil izhar olur.

Örnek: الدنيا     صنوان     قنوان     بنيان 

5. İDĞAMI BİLA ĞUNNE: Tenvin veya sakin nundan sonra لر  harflerinden biri gelirse idğamı bila ğunne olur.

Örnek:  اخذة رابية      غفور رحيم      من ربهم 

Örnek açıklama:  غفور رحيم derken tenvinden sonra idğamı bila ğunne harflerinden ر  geldiği için idğamı bilağunne olmuştur.

6. İDĞAMI MİSLEYN: Mahreçleri ve sıfatları aynı olan iki harf yan yana gelir ve birincisi sakin ikincisi harekeli olursa, birincisi ikincisine idğam edilir (katılır)  ve bu idğama, idğamı misleyn denir. Bu durumda iki harf şeddeli bir harf gibi okunur.

Örnek: اذ ذهب     قل لن      يرتد     الحاق     ان 

Örnek açıklama: فما ربحت  تجارتهم  derken mahreçleri ve sıfatları aynı olan iki ta harfi yan yana gelmiş ve birincisi  sakin ikincisi harekeli olduğu için birincisi ikincisine idğam edilmiştir.

İdğamı Misleyn İki Kısımdır:

1. İdğamı Misleyn Meal Ğunne: Sakin nun, nuna veya sakin mim, mime idğam edilirse idğamı misleyn meal ğunne olur.

Örnek:  وندخلكم مدخلا      ان نحن 

2. İdğamı Misleyn Bila Ğunne: Nun ve mimin dışındaki harfler, kendi cinsinden bir harfe idğam edilirse idğamı misleyn bila ğunne olur.

Örnek:  اذ ذهب      قل لن 

7. SAKİN MİMİN HALLERİ:   Üç hali vardır.

   1. Sakin mimden sonra  م  harfi gelirse idğamı misleyn meal ğunne olur.  Örnek:  وندخلكم مدخلا

   2.  Sakin mimden sonra  ب  harfi gelirse dudak ihfası olur.  Örnek:  ترميهم بحجارة

   3. Sakin mimden sonra  م  ve  ب  harflerinin dışında kalan harflerden biri gelirse izhar olur.  Örnek:  لكم دينكم 

Örnek açıklama: لكم دينكم  derken sakin mimden sonra,  م  ve ب  harflerinin dışında bir harf geldiği için izhar olmuştur.

8. İDĞAMI MÜTECANİSEYN: Mahreçleri bir, sıfatları farklı olan iki harf yan yana gelir, birincisi sakin ikincisi harekeli olursa idğam-ı mütecaniseyn olur. Birinci harf ikinci harfe idğam edilir.

Üç grup arasında meydana gelir:

1. ط د ت   Örnek:  وقالت طائفة      احطت      ماعبدتم      اثقلت دعوالله 

2. ظ ذ ث  Örnek:  اذ ظلموا  (Kur’an’da bir örneği vardır)

3.  م ب  Bu ise şartlı idğamdır. Yani önce  ب   sonra م  gelmesi şarttır.  Kur’an-ı Kerim’de bir tane örneği vardır. (Tam tersi gelirse dudak ihfası olur.)  Örnek: يابنى اركب معنا   (Hud, 11/42)

9. İDĞAM-I MÜTEKARİBEYN: Mahreçlerinde veya sıfatlarında birbirine yakın olan iki harf yan yana gelip birincisi sakin ikincisi harekeli olursa birincisinin ikincisine idğam edilmesidir.

İki gurupta meydana gelir:

1. ق  ك    Kur’an-ı Kerim’de tek  örneği vardır. (Mürselat suresi 20. ayet)  Örnek:  الم نخلقكم

2. ل  ر   Bu grupta şartlı idğam vardır.  Yani  önce  ل  sonra  ر  gelmesi şarttır. Örnek:  بل رفعه الله       قل رب 

10. KALKALE: Kalkale harfleri 5 tanedir. Bu harfler قطب جد  cümlesindeki  ق ط ب ج د  harfleridir. Bu 5 harften biri kelimenin ortasında veya sonunda sakin olarak bulunursa kalkale olur. 

Kalkale: kuvvetli bir ses çıkartılacak şekilde harfin çıkış yerini titretmeye, çatlatmaya denir.

NOT: Kalkale harfi şeddeli olduğunda kalkale yapılmaz. Ancak şeddeli kalkale harfinde durulursa kalkale yapılır. Örnek:  حق      وتب      تخرى      يدخلون

11. LAFZATULLAH:  الله   Kelimesinin lafzı demektir. الله  Kelimesi başındaki vasıl hemzesi ile okunursaل kalın okunur.  Örnek: الله 

Vasıl hemzesi ile değil de ondan önceki harfle okunursa:

1.  Bu harfin harekesi kesra ise  ل  ince okunur. Örnek: بالله      لله 

2. Bu harfin harekesi zamme veya fetha ise ل  kalın okunur.  Örnek: نصرالله      تالله      والله 

12.  HÜKMÜR-RA  (RA’nın HÜKÜMLERİ ): Ra’nın 12 hali vardır. Bu 12 halin 5’i kalın, 4’ü ince, 3’ü ise hem ince hem kalın okunur.

KALIN OKUNAN YERLER:

1. ر  harekeli olup harekesi fetha veya zamme olursa; Örnek:  رخوما      ارايت 

ر -2     sakin (cezimli) olup ondan bir önceki harfde fethalı veya zammeli olursa;  Örnek:  وامر      وانحر 

ر-3   sakin, bir önceki harf de sakin, onun öncesindeki harf de  fethalı veya zammeli olursa;  Örnek:  فى الصدور      والعصر 

ر-4   sakin, bir önceki harf de kesreli olur ve ر   dan sonraki harf de huruf-u istila denilen  خص ضغط قظ    Harflerinden birisi olursa;  Örnek:  مرصاد       فرقة 

NOT: Bu durumdaki harf-i isti’lanın meksur olmaması da şarttır. Şayet meksur olursa o zaman hem kalın, hem ince okumak caiz olur. Örnek: كل فرق  (Kur’an’da bir örneği vardır.)

5- ر  sakin ر   dan  önceki harf de kesre-i arizi ile harekeli  olursa; veya bir önceki  harf kesreli vasıl hemzesi olursa;

Kesre-i Arizi: Asıl hakkı sükun iken bir nedenle kesrelenen harfin harekesi kesre-i arizi dir.  (Hemze-i vasılların kesresi  Kesre-i Arizidir.)  Örnek:  ارجعى        لمن ارتضى

İNCE OKUNAN YERLER:

1. ر  harekeli olup harekesi kesre olursa;  Örnek: رجال      يريد 

ر .2 sakin,ر  dan bir önceki harf ise kesreli olup, bir sonrasında da huruf-u istila harflerinden biri olmazsa;  Örnek:  فى مرية       مرفقا 

ر .3 sakin, ر  dan önceki harf de sakin, ondan bir önceki harf de kesreli olursa;  Örnek: بصير      حجر 

ر .4 sakin, ر   dan önceki harf de lin harflerinden biri olursa;  Örnek:  خير      سير 

Not: ح ve ع kalın harflerden değildir.

HEM İNCE HEM KALIN OKUNAN YERLER:

1. ر   sakin, ر  dan bir önceki harf ise kesreli olup, bir sonraki harf de huruf-u istiladan ve kesreli olursa; Örnek: كل فرق  (Kur’an’da bir örneği vardır.)

2. ر sakin, ر  dan bir önceki harf huruf-u istiladan ص   veya  ط    harflerinden biri olur, ondan bir önceki harf de kesreli olursa;  Örnek:  عين القطر      من مصر 

3. فاسر      اذا يسر      ان اسر   kelimelerinde durulduğunda umumi kural geleneği kalın; aslında bulunup sonradan hazfedilen (kaldırılan) ى  lara  işaret için ince okunur.

ZAMİR: Bir ismi gösteren, kelimenin aslından olmayan ve kelimenin sonunda bulunanه   ye zamir denir.

1. Üzerinde durulmayarak geçildiğinde zamirden önceki harf harekeli ise bir elif miktarı uzatılır. Örnek:  انه     به     وله     عنده   

-وله  lafzındaki zamirde mukadder (gizli) و

-به   lafzındaki zamirde ise mukadder (gizli) ى  harfi vardır.

NOT: لم ينته  مانفقه  kelimelerindeki ه  harfleri kelimenin aslındandır. Yani zamir değildirler, uzatılmazlar.

2. Zamirden sonra sebeb-i med’den hemze bulunursa, meddi munfasıl olur ve bir elif miktarından fazla uzatılır. Örnek:  من علمه الا

3. Zamirden sonra sakin bir harf gelirse zamir uzatılmadan direk sakin harfe tutturulur. Örnek:  كرسيه السموات

4. Zamirden öneki harf sakin olursa zamir uzatılmayarak okunur.  Örnek: منه       فيه    عليه 

NOT: Kuran’da bu kaideye uymayan tek bir kelime vardır. Bu da Furkan suresinin 69. ayetindeki فيه مهانا  lafzındaki zamirdir. Kaideye göre uzatılmaması gerekirken kaideye uymaksızın bir elif miktarı uzatılarak okunur. [Kesreden = (esreden) zammeye = (ötreye) geçmek zor olduğundan].

Selam ve dua ile...
Sorularla İslamiyet