Kim Kur’an-ı Kerim'e mana çıkarmak için, anlamak için el uzatırsa, anlamaya çalışırsa kâfir olur, anlamına gelen söz hadis midir?

Değerli kardeşimiz,

Ulaşabildiğimiz kaynaklarda böyle bir hadis yoktur.

Böyle bir söz mana olarak doğru da değildir. Bütün tefsirciler, başta dört mezhep imamları bütün alimler Kur’an’dan mana çıkarmak için Kur’an’a el uzatmışlar, almış okumuşlar. Sahabeden -başta Hz. Ali, İbn Abbas (r.anhuma) olmak üzere- yüzlerce kişi Kur’an’ı anlamak için Kur’an’ı alıp okuyorlardı.

Soruda -uzak bir ihtimal de olsa- kastedilen şu hadis olabilir:

“Kim (bilgisi olmadığı halde) kendi görüşüne / fikrine dayanarak Kur’an’la ilgili söz söylerse / Kur’an’ı tefsir ederse, o konuda isabet etse bile hata etmiş olur.” (Ebu Davud, İlim, 5; Tirmizî, bu hadisin garip olduğunu söyleyerek zayıflığına işaret etmiştir).

Bununla beraber, Beyhakî’nin ifade ettiği gibi -şayet kaynağını verdiğimiz bu hadis sahih olursa- manası şudur: Kim konuyla ilgili ilmî bir delili olmadığı, alimlerin o konudaki yorumlarından habersiz olduğu halde, sırf aklından geçenlere dayanarak Kur’an’ı tefsir ederse -isabet etmiş olsa bile- hata etmiş olur; yani tefsir metodunda hata etmiş olur. Yoksa -Maverdi’nin de belirttiği gibi- bilgisi olan kimselerin Kur’an’dan farklı manalar çıkarmalarının yanlış bir tarafı yoktur. (bk. Avnu’l-Mabud, ilgili hadisin şerhi)

Özellikle bu gibi hadislerin şiddetli ifadeleri, nasih-mensuh, sebeb-i nüzul gibi naklî ilimlere ihtiyaç duyan konularda bilgisi olmadığı halde, Kur’an’dan hüküm çıkarmaya çalışanlara yönelik bir uyarıdır. Yoksa Arapça dil kurallarına vakıf olan kimselerin -nakle ihtiyaç duymayan konularda- ilmî delillere dayalı olan bilgilerine göre tefsir etmelerinde hiçbir sakınca yoktur. (bk. Tuhfetu’l-ahvezî, ilgili hadisin şerhi)

Selam ve dua ile...
Sorularla İslamiyet