Asfiya ve muhakkik ne demektir, aralarındaki fark nedir?

Değerli kardeşimiz,

Asfiya kelimesi, “Safa-Yesfu” fiilinden gelen “Feîl” kalıbındaki “Safîy” kelimesinin çoğuludur.  Bu kök harflerinden türemiş olan kelimelerin anlam bakımından ortak paydası, “saf, halis, katıksız, süzülmüş, üstün, seçkin” gibi manalarıdır.

Kur’an-ı Kerim'de özellikle bu kökten türeyen “Istıfa” kavramı kullanılmıştır. Şu ayetler birer misal olarak verilebilir:

“Hani Melekler dediler ki: 'Meryem! Muhakkak ki Allah seni seçti. Seni tertemiz kıldı hatta seni dünyadaki bütün kadınlara üstün kıldı.'” (Al-i İmran, 3/42).

“Gerçek şu ki Allah Âdem’i, Nûh’u, İbrâhim ailesi ile İmran ailesini, birbirinden gelen tek zürriyet halinde bütün insanlardan süzüp onlara üstün kılmıştır. Allah semî’dir, alîmdir/her şeyi hakkıyla işitir, mükemmel tarzda bilir.” (Al-i İmran, 3/132-133).

“Allah meleklerden de insanlardan da elçiler seçer. Allah elbette semî ve basîrdir/her şeyi hakkıyla işitir ve görür.” (Hac, 22/75).

“Allah’a karşı gelmekten sakınanlara vâd edilen cennetin durumu ise şudur: Orada bozulmayan su ırmakları, tadı değişmeyen süt ırmakları, içerken lezzet veren şarap ırmakları ve süzme bal ırmakları vardır.” (Muhammed, 47/15).

O halde asfiya, hayatlarını Allah’ın rızasını kazanmaya adayan, kulluk görevlerinde riyadan, gösterişten, nefsanî arzuların şaibesinden uzak duran, ibadet ve ubudiyetlerinde -süzme bal gibi- süzme kul, samimiyet ve ihlasta -saf altın gibi- saf ihlas külçesi haline gelen kimselerdir.

Özet bir ifadeyle, asfiya makamında olanlar, hem dünya hem ahiret işlerinde, hem ilim hem amellerinde, saf ayar bir niyet ve amaç taşıyan kimselerdir.

Muhakkik: Mastarı tahkik olan “Hakkaka” fiilinden ismi faildir. Sözlük anlamı itibariyle “tahkik etmek” bir şeyin hak olup olmadığını tespit etmek ve gerçek yönünü ortaya koyup tasdik etmek manasına gelir. Terim olarak bir şeyin doğru olup olmadığını belirlemek için araştırıp incelemek ve hakkaniyetini tescil etmek manasına gelir.

Bu iki kavram arasındaki fark şudur:

Asfiya; zahirî ve batınî ilimlerle mücehhez olup, maddî ve manevî cephesiyle saf altın kadar saf, saf su kadar berrak, süzme bal kadar süzme bir kişiliğe sahip olan kimseler demektir.

Muhakkik ise; manevî cephesiyle mükemmel olmazsa bile, baktığı konuları -el yordamıyla değil- ilmî kriterler kullanarak analiz eden ve delillerle gerçeği tespit etmeye gayret eden kimse demektir.

Bu açıklamalardan anlaşılıyor ki, asfiya makamı tahkik makamından daha geniş ve daha üstündür.

Selam ve dua ile...
Sorularla İslamiyet