Mudara nedir, hangi konularda uygulanabilir?

Değerli kardeşimiz,

MUDARA (Müdârâ), bir kimsenin şerrinden korktuğu birine karşı, aşırıya kaçmadan iltifat etmesi, insanlarla iyi geçinmeye çalışma anlamında ahlâk terimidir.

Sözlükte "kandırmak, aldatmak" anlamındaki dery kökünden türeyen mudara kelimesi "hoşgörülü olma, insanla geçinme" manasına gelir. Terim olan taşkın hareketleriyle huzursuzluğa yol açandan endişe edilen veya aşırı alıngan kişilere karşı nazik davranarak kötülüğünü önlemeyi yahut gönlünü almayı çabalayan davranışları ifade eder.(1) İbn Battal el-Kurtubî, asıl hedefinin ülfet olduğunu ve farklı ka­rakterdeki insanlara karakterlerine uygun biçimde davranmayı gerektirdiğini belir­tir.(2) İbn Hacer el-Askalânî de müdârâyı "bilgi­siz kişiyi eğitmek, günahkârı kötü fiilin­den vazgeçirmek gibi faaliyetlerde bulu­nurken muhataba karşı yumuşak davran­mak" şeklinde tanımlamıştır.(3) Kaynaklarda, müdârânın bir za­rarın önlenmesi veya bir hayrın gerçekleş­mesi gibi Allah rızâsına uygun amaçlara dayandığına dikkat çekilerek böyle bir ga­ye taşımayan, çıkar sağlama ve mevki ka­zanma gibi sebeplerle insanlara karşı hoş görünmeye "müdâhene" denildiği ve bu­nun haram olduğu belirtilmektedir.(4)

Müdârâ kelimesi Kur'ân-ı Kerîm'de geç­memekte, bazı hadis mecmualarında Hz. Peygamber (asm)'in konuyla ilgili tavsiyeleri yer almaktadır. Buhârî, "İnsanlara Müdârâ" başlıklı babda içinde müdârâ kelimesi geçmemekle birlikte konuya dair olan hadislere yer vermiş, ayrıca ashaptan Ebü'd-Derdâ'nın muhtemelen müşriklerin ve münafıkların ileri gelenlerini kastede­rek söylediği, "Biz bazı kimselere karşı içi­miz öfke dolu olduğu halde güler yüzlü ol­maya çalışırdık." anlamındaki sözünü nakletmiştir. Burada geçen bir hadise göre Resûlullah kendisini ziyaret etmek isteyen bir kimsenin gıyabında, "O adam kabilesi içinde çok kötü biridir, ama bırakın gelsin." demiş, adam huzuruna geldiğinde onu sı­cak karşılamış, daha sonra bu tutumunun sebebini soran Hz. Âişe'ye, onu kendi hu­zurunda yüz bulamamış insan durumuna düşürüp kıyamet gününde Allah'ın huzu­runda daha da kötü bir hale gelmesini is­temediği için böyle davrandığını söylemiş­tir. Bu hadis müdârânın meşru ve mendup olduğuna dair en önemli delil sayıl­mıştır. Yine hadis mecmualarında "Resûlullah'in, kadınların psikolojik özellikleri dik­kate alınarak onlara karşı nazik davranılması yönündeki öğütleri yer almaktadır."(5)

Bazı kaynaklarda Hz. Peygamber (asm)'in, "Farz namazla emrolunduğum gibi insan­lara müdârâ etmekle de emrolundum" dediği(6)aklın başta gelen gereğinin Allah'a imandan sonra insanlara müdârâ etmek olduğunu söylediği(7) in­sanlara müdârâ etmenin sadaka yerine geçeceğini belirttiği(8) yö­nünde yer alan rivayetlerin sıhhati şüphe­li kabul edilmişse de(9) bu tür sözler, Kur'an'ın ve sahih hadislerin genel öğretisine uygun olması yanında tarih boyunca İslâm top­lumlarının hâkim karakteri haline gelmiş olan hoşgörünün ilkelerini içermesi bakı­mından da önem taşımaktadır. İbn Ebü'd-Dünyâ'nın bu tür rivayetleri topladığı Müdârâtü'n-nâs adlı eserinde çe­şitli başlıklar altında 186 hadis ve haber yer almaktadır.

Tasavvuf literatüründe ahlâk terbiyesi bakımından büyük değer verilen müdârâ konusu genellikle uhuvvet, sohbet, sabır, ülfet gibi kavramlar çerçevesinde ele alı­narak insanlara karşı güler yüzlü, tatlı dil­li ve hoşgörülü olmanın, onlardan gelebi­lecek sıkıntılara katlanmanın önemi üze­rinde durulmuştur. Hz. Peygamber (asm)'in müdârâsından bazı örnekler nakleden Şehâbeddin es-Sühreverdî'nin kaydettiğine gö­re aile, çocuklar, komşular, dostlar ve bü­tün insanlara karşı müdârâ göstermek sûfıyyenin anlayışındandır. Kişinin gerçek ka­rakteri sıkıntılara katlanma derecesiyle or­taya çıkar. İnsanın aklının güçlü, ilminin ve hilminin zengin olduğunu müdârâdan da­ha iyi gösterecek bir erdem yoktur. Çün­kü bu erdem sayesinde nefsin bencilliği kırılır, nefret duygusu yatıştırılır.(10) Öte yandan sûfîlere göre bir kimsenin kendisiyle iyi geçinebilmeleri için insanları zahmete sok­ması tasavvufî ahlâkla bağdaşmaz.(11)

İbn Kuteybe'nİn Uyûnü'l-ahbâr ve İbn Abdülber en-Nemerinin Behcetü'l-mecâlis'ı gibi edebî-ahlâkî mahiyetteki eserlerde insanlara müdârâ etmenin toplumsal iliş­kiler açısından getireceği faydalara dair hadislerden ve sahabe sözlerinden başla­yarak hakimane sözler ve şiirler derlen­miştir. Şiî literatüründe de Hz. Ali (ra)'e mü­dârâ konusunda hikmetli sözler isnat edil­miştir.(12)

Dipnotlar:

1. bk. Arab, "dry" md.; Tâcü'l-'arûs, "dry "İbn Hacer, XXII, 330; Ahmed Rifat, 321.
2. Şerhu Sahîhi'l-Buhâri, VII, 294-295.
3. Fethu'l-bâri, XXII, 330.
4. bk. Müdâhene.
5. Dârimî, "Nikâh", 35; Buhârî, "Nikâh", 79; Tirmizî, "Talâk", 12.
6. Şîrûye b. Şehredâr ed-Deylemî, I, 76.
7. Beyhaki, VI, 343.
8. Beyhaki, VI, 344.
9. Aclûnî, I, 228, 507-508; II, 280; İbn Ebü'd-Dünyâ, s. 23-25 Naşirin dipnotları.
10. Avari-fü'l-ma'ârif, V, 136-137, 139.
11. Hücvîrî, II, 583; Şehâbeddin es-Sühreverdî, V, 214.
12. Hâdîel-Müderrisî, s. 446-448.

(Diyanet İslam Ansiklopedisi, md. Müdârâ)

Selam ve dua ile...
Sorularla İslamiyet