Kıyamet günü, insanların en şiddetli azaba uğrayanlarının kimler olacağı gibi konularda bazı hadisler neden çelişkilidir?

Değerli kardeşimiz,

Bu konuda aşağıdaki noktalara dikkat etmekte fayda vardır:

- Arapça’da “ism-i tafdil” olarak kullanılan kelimeler, bazen herhangi bir mukayese, bir karşılaştırma manasına gelmeyebilir. Söz konusu hadislerde kullanılan “eşeddu’n-nasi azaben” ifadesi de bunlardan biridir. Buna göre bu ifade, “insanların en şiddetli azap göreni...” şeklinde tercüme edilebildiği gibi, “insanlardan çok şiddetli azap görenler...” şeklinde de tercüme edilebilir. Çünkü, Arapça’da “insanlardan çok şiddetli azap görenler....” ifadesi başka şekilde, örneğin; “şedidu’n-nasi azaben” diye bir ifade kullanılmaz.

- Bu hadisler, farklı konulara ait olup farklı zamanlarda varid olmuştur. İrşat prensibinin bir gereği olarak, -olumlu veya olumsuz- herhangi bir konunun kuvvetlice vurgulanması, böyle bir üsluba ihtiyaç duyabilir. Vurgulanan konunun pekiştirilmesi, onun mutlak üstünlük konumunu ifade etmekten ziyade, o andaki söz konusu olan hususların içerisinde mukayyet bir üstünlüğüne işaret etmeye yöneliktir.

- Bu gibi vurgular, aynı zamanda; “Her makamın gerektirdiği bir söz, bir ifade tarzı vardır.” anlamındaki edebî kuralın bir yansımasıdır. Bu gibi ifade tarzları, çok yaygın bir kullanıma sahiptir. Örneğin, bir yerde, o söz konusu olduğunda “Hasan’dan daha güzel bir adam yoktur.” dediğimiz halde, diğer bir yerde, "Hüseyin’den daha güzel bir adam yoktur.” diyebiliyoruz. Bu farklı ifadeler bir çelişkiyi değil, “karşılaştırma” amaçlı olmayan vurguları göstermektedir.

Buna bir misal vermek gerekirse;

Bir hadiste; “Kıyamet günü, insanların en şiddetli azaba uğrayanı, ilminde fayda görmeyen (ilmiyle amel etmeyen bidat ehli) alimlerdir.” (Mecmau’z-Zevaid, 1/185) buyurulmuştur. Diğer bir hadiste ise, şöyledir:

“Kıyamet günü, insanların en şiddetli azaba uğrayanı, halkına zulmeden zalim hükümdarlardır.” (bk. a.g.e, 5/197).

Bu iki farklı hadisten; “karşılaştırma amaçlı olmayan bir vurguyu" anlamak mümkün olduğu gibi, “alimler arasında en şiddetli azap gören...”, “hükümdarlar arasında en şiddetli azap gören...” şeklinde spesifik / lokal bir karşılaştırmayı anlamak da mümkündür.

Bu açıklamalardan da anlaşılıyor ki, bu gibi hadisler arasında bir çelişki söz konusu değildir.

Selam ve dua ile...
Sorularla İslamiyet