Allah bozgunculuk yapmayı mı emrediyor?

- En'am Suresi, 123 ve İsra Suresi, 16. ayetlerde belirtildiğine göre, bazı kişiler, Allah emrettiği için bozgunculuk yapıyorlar.
- O zaman bu insanlara niye cehennem azabı vardır?

Değerli kardeşimiz,

- Önce şu tespiti yapmak gerekir: Kur’an’ın bir kısmı diğer bir kısmına -gerçek anlamda- ters düşmez.

“Kur’an’ı gereği gibi düşünmezler mi? Eğer Kur’an Allah’tan başkasına ait olsaydı, elbette içinde birçok tutarsızlıklar bulurlardı.” (Nisa, 4/82)

mealindeki ayette bu gerçeğin altı çizilmiştir. O halde söz konusu ayetleri aşağıdaki ayetlerle birlikte değerlendirmek gerekir. 

“Onlar çirkin bir iş yaptıklarında; ‘Babalarımızı bu yolda bulduk, esasen Allah böyle yapmamızı emretti.’ derler. De ki; şu bir gerçek ki, Allah asla çirkinliği emretmez.” (Araf, 7/28),

“Allah başkalarına adaleti, iyilik etmeyi / iyi davranış sergilemeyi, yakınlara muhtaç oldukları şeyleri vermeyi emreder. Hayasızlığı, çirkin işleri, zulüm ve tecavüzü yasaklar. Düşünüp tutasınız diye size öğüt verir.” (Nahl, 16/90),

“Eğer inkâr edecek olursanız bilin ki, Allah sizden müstağnidir, hiç kimseye, hiçbir şeye muhtaç değildir, ama kullarının inkâra / küfre sapmalarına razı olmaz.” (Zümer, 39/7)

mealindeki ayetler ve benzerleri, Allah’ın hiç kimseye -hâşâ- komplo kurmadığını, kurmayacağını açıkça ilan etmektedir.

İşte İslam âlimleri, İslam ruhuna ve Allah’ın adaletine en uygun olan bu gibi ayetlerin vurguladığı gerçekleri göz önünde bulundurarak, soruda geçen ayetlerin açıklamasını yapmaya çalışmış ve bu gayretlerin bir sonucu olarak da değişik görüşler ortaya koymuşlardır.

“Mekke’de olduğu gibi her şehirde de ileri gelen mücrimleri / suçluları yüksek mevkilerde bulundururuz ki, oralarda hileler çevirsinler. Onlar böyle yapmakla kendilerini aldatırlar da farkında olmazlar.” (En'am, 6/123)

mealindeki ayet hakkında şunları söylemek mümkündür:

- Allah ileri gelenleri mücrim kılmıyor, bilakis mücrim olanlara mevki-makam veriyor. Yani adamlar, kendi özgür iradeleriyle suç işliyorlar. Allah da bunlara ayrıca makam-mevki vererek bunlar için ayrı bir imtihan kapısını açıyor. Onlar bu imtihanı da kaybediyorlar, yine suç işlemeye devam ediyorlar. “...ta ki oralarda hileler çevirsinler” cümlesinin Arapça metninde kullanılan “Lam” edatı, -ta’lil/sebebiyet için değil- akıbet lamıdır. Yani, “Onlar, netice itibariyle kendilerine verdiğimiz bu imkânları yanlış yolda kullandılar, hileler, dolaplar çevirmeye başladılar.”

İsra Suresi'ndeki ayet hakkında da şunlar söylenebilir:

- İbn Abbas’ın dediği gibi: “Onun 'varlık ve güç sahibi önde gelenlerine' emrederiz.” ifadesinden maksat “Biz onlara Allah’a ve peygambere itaat etmelerini emrederiz. Onlar ise, bozgunculuk çıkarırlar.” demektir. (bk. Taberî, Razî, ibn Kesir, İsra 16. ayetin tefsiri).

- Bir kıraatte “emretme” diye tercüme ettiğimiz “Emerna” kelimesi şeddeli “Emmerna” şeklinde okunmuştur. Bu takdirde manası: “Biz onun 'varlık ve güç sahibi önde gelenlerini âmir/yönetici/yetkili kıldık.” şeklinde olur.

- Yine İbn Abbas; İkrime, Katade, Hasan-ı basrî, Dahhak, İmam Malik, Zühri gibi alimlerin görüşüne göre, ayette yer alan “Emerna” filinin manası “Ekserna=çoğalttık” şeklindedir. (a.g.y).

- İnsanlarla ilgili her işte iki yön vardır. Birincisi; Allah’ın küllî iradesi, İkincisi; insanın özgür iradesi. Âdil bir imtihanın olmazsa olmaz şartıdır bunlar. Kur’an’da, yüzlerce ayette bu iki hususa vurgu yapılmıştır. Bazen aynı ayette ikisine de vurgu yapılırken, bazen de makam münasebetiyle yalnız birine işaret edilir, diğeri melhuz olarak kalır.

- Bu iki ayette de makam Hz. Peygamber (a.s.m)’e teselli vermek makamı olduğu için, insanların gücünden ziyade Allah’ın gücüne işaret etmek gerekir. Bu tesellinin açılımı şöyle olabilir:

“Resulüm!  Sadece Mekke müşriklerinin ileri gelenleri değil, daha önceki bütün milletlerde de peygamberlere karşı gelen mücrim/suçlu ileri gelen reisler vardı. Üzülme; onların hepsinin akıbeti bellidir. Onları -bir imtihan gereği olarak- oralara biz yerleştirdik. Bizim iznimiz olmadan onlar hiçbir şey yapamazlar. Cinnî şeytanların varlığı, hikmetli bir imtihan gereği olduğu gibi, bunlar gibi insî şeytanların varlığı da imtihanın hikmetli bir unsurudur...”

Selam ve dua ile...
Sorularla İslamiyet