Kıyas nedir, izah eder misiniz?

Değerli kardeşimiz,

"Kıyas" sözlükte; takdir, eşitlik, bir şeyi diğer bir şey ile ölçmek mânasına gelir. Buna "mukayese" de denir.

Terim anlamı, muhtelif suretlerde tarif edilmişlerdir. Bu tariflerin ikisini takdim ediyorum:

Kıyas: Bir şer'i meselenin hükmünü esas alarak, o meseleye misil ve benzer diğer bir mesele hakkında hüküm ortaya koymaktır.

Kıyas; şer'i hükmü malûm olmayan bir hâdiseyi; şer'î hükmü bilinen başka bir hâdiseye benzetmekle hüküm vermektir. Şöyle ki: 

İki hâdiseden birinin sebebi gibi bir sebep, diğerinde de bulunursa, onun hükmü gibi bir hüküm bu ikinci hâdise için de verilebilir.

Fıkıh kitaplarımız, kıyas ile tespit edilen hükümler ile doludur. Şunu da ifade edelim ki, kıyas yapmak zannedildiği gibi kolay bir iş değildir. Şöyle ki:

Bir hükmün çeşitli illetlerinin bulunması hâlinde, bunların hangisinin fetvada esas tutulacağına karar vermek ancak konusunda uzman din bilginlerinin işidir.

Fahr-i Kâinat Efendimiz (asm), ashabın fakih ve alimlerinden Muaz İbn-i Cebel Hazretlerini Yemen'e kadı olarak gönderdiğinde, kendisini imtihana tabi tutarak şu soruları sordular:

- Ya Muaz ne ile hükmedeceksin?

- Kur'an ile hükmederim Yâ Resûlallah.

- Ya Onda bulamaz isen ne ile hükmedeceksin?

- Sünnet-i seniyye ile hükmederim.

- Onda da bulamazsan?..

- Artık o zaman kendi görüşüm ile karar veririm ya Resûlallah, dedi.

Hazret-i Peygamber (a.s.m.) Hazret-i Muaz'ın bu cevaplarından çok memnun oldular ve

"Cenâb-ı Hakk'a hamd ederim ki, Resulünün elçisini, Resulünün razı olacağı şeye muvaffak buyurmuştur." dediler

Sahabe-i kiram ve selef-i salihin birçok meselede kıyas ile amel ettiler. Diğer sahabe ve müçtehitler de bunu gördükleri hâlde reddetmediler. Böylece kıyas hakkında bir icma gerçekleşmiş oldu. Şu hâlde kıyasın hüccet olması icma ile de sabit oldu.

Fakat "asıl mes'ele" ile "kıyas edilecek mesele"yi birbirinden ayırmak, aralarındaki münasebet ve benzerlikleri tespit etmek kolay bir iş değildir. Bunu tayin için birçok kayıt ve şartlara ihtiyaç vardır. Bu şartlar, usul-ü fıkıh kitaplarında sayfalar dolusu bahsedilmiştir.

İlave bilgi için tıklayınız: 

- KIYAS.

Selam ve dua ile...
Sorularla İslamiyet