Şafi mezhebine göre Cuma namazı ile ilgili hükümler nelerdir?

A) Hükmü

Cuma namazı müstakil bir farz-ı ayın olup namazların en faziletlisidir. Farziyeti kitap, sünnet ve icmâ ile sabittir. Bu namazın farz oluşuyla ilgili ola­rak Kur'an'da şöyle buyrulmaktadır:

"Ey iman edenler! Cuma günü namaz için çağrı yapıldığı zaman, hemen Allah'ın zikrine koşun ve alışverişi bırakın."™

Bu âyette, inananların cuma namazına koşmaları emredilmektedir. Koşa­rak gitmek, ancak farz olan bir şey için emredilir. Yine bu âyette, cuma saatin­de mükellefler namazdan alıkonmasınlar diye alışveriş yapmak yasaklanmış­tır. Cuma namazı farz olmasaydı, onun için alışverişin bırakılması emredil-mezdi.                                                                                                      Cuma namazının farz oluşunun sünnetteki deliline gelince, bu hususta sevgili Peygamberimiz (s.a.v) şöyle buyurmuştur:

"Cuma namazı kılmayan birtakım insanlar ya buna son verirler ya da Al­lah kalplerini mühürler de gafillerden olurlar." ( Müslim, Cum'a, 12; Nesâî, Cum'a, 2.)

"Cuma namazına gitmek, ergenlik çağına ulaşmış her müslümana farz­dır." ( Ebû Davud, Taharet, 129; Nesâî, Cum'a, 2.)

"Allah, önemsemeyerek üç cumayı terkeden kişinin kalbini mühürler."(Ebû Davud, Salât, 210.)

İcmâ deliline gelince, bütün müslümanlar cuma namazının farzlığı konu­sunda görüş birliği etmişlerdir.

Cuma namazının hicretten önce farz kılındığına, ama Peygamberimiz'in (s.a.v) Mekke'de bu namazı kıldırma imkânını bulmadığına dair rivayetler bu­lunmakla birlikte ilk cuma namazını Peygamberimiz (s.a.v), hicret esnasında Medine yakınlarındaki Rânûnâ vadisinde kıldırmıştır. (Zühaylî, el-Fıkhü'l-lslâmî, 2/1280.)

B) Cuma Namazının Vakti

Cuma namazının vakti, öğle namazının vaktidir. Dolayısıyla öğle vaktin­den önce veya sonra kılınması durumunda sahih olmaz. Cuma namazının vakti sahih hadislerle bildirilmiştir:

Seleme b. Ekva'dan şöyle rivayet edilmiştir:

"Resûlullah (s.a.v) güneşin zevale meyletmesi esnasında cuma namazı­nı kılardı." (Buhârî, Cum'a, 16; Ebû Davud, Salât, 216.)

"Resûlullah (s.a.v) ile beraber güneşin zevale ermesi esnasında Cuma namazını kılar, sonra da (serinlemek için) dönüp gölgelikleri araştırırdık." (Buhârî, Cum'a, 16; Mâlik, el-Muvatta', Vukut, 7.)

Cuma kılacak kadar vakit varken namaza başlanır, fakat namaz uzatılı ve bu arada vakit çıkarsa, kılınmakta olan namaz bâtıl olmayıp dört rek'ata tamamlanarak öğle namazı yerine kılınmış olur. Bunu yaparken de öğle nama zina niyet edilmez. Eklenen üç ve dördüncü rek'atlarda imam, kıraati sessi; yapar. Ekleme yapmadan namazı kesmek ve öğle namazını baştan kılmat haram olur. Ama vakit daraldığı halde cuma namazına yetebileceğini zanne derek namaza başlanır da namazdayken vakit çıkarsa, kılınan namaz batıl olup öğle namazına dönüşmediğinden, dört rek'ata tamamlanmaz.

C)  Cuma Namazına Gitmenin Vakti

Hatibin huzurunda okunan ezanın duyulması ile mükellefin cuma namazına gitmesi farz olur.

Hanefî mezhebine göre ise güneşin zevalinden hemen sonra okunan ezanın duyulmasıyla mükellefin cumaya hemen gitmesi farz olur.

Cuma ezanı okunurken her ne kadar bir akid olarak sahih olsa da cuma namazı yükümlüsünün o esnada alışveriş yapması haramdır. Cuma namaz kılmakla yükümlü olmayanların ezan okunurken namaza koşmaları farz olma­dığından bunların o esnada alışveriş yapmaları haram olmaz. Alışveriş ya­panlardan biri cuma namazı kılmakla yükümlü olur da diğeri yükümlü olmaz­sa, yaptıkları alışveriş her ikisi için de haram olur. Çünkü bu durumda yüküm­lü olmayan kişi, yükümlü olan kişinin günah işlemesine yardımcı olmuştur.

D)  Cuma Namazının Şartları

Öğle namazı ve "Namazın Şartları" bölümünde anlatılan şartlar cuma na­mazı için de geçerlidir. Cuma namazında bunlara ek bazı şartlar daha gerek­lidir. Buna göre cuma namazının şartlarını vücûb ve sıhhat şartları olmak üze­re iki kısımda ele almak mümkündür.

a) Vücûb, yani farz olmasının şartları

Cuma namazının farz olmasının şartları şunlardır:

1.  Erkek olmak. Kadınlara cuma namazı farz değildir. Ama kadınlar, ce­maate gidip cuma namazını kılarsa namazları sahih olur ve öğle namazının yerine geçer.

2.  Hür olmak. Cuma namazı kölelere farz değildir. Ama kadınlarda oldu­ğu gibi köleler de cemaate gidip cuma namazını kılacak olurlarsa, namazları sahih ve öğle namazının yerine geçerli olur.

3. Cuma namazını terketmeyi mubah kılan bir özrün bulunmaması. Bine­ğe binerek veya başkası tarafından taşınarak mescide gittiğinde zarar göre­cek olan kişinin cuma namazı kılma yükümlülüğü düşer. Ücretle tutulacak bir kişinin kendisini mescide taşıması suretiyle mescide gidebilir ve ödeyeceği bu ücret de bütçesine zarar vermezse, cuma namazını kılması farz olur. Kötürüm olan bir hastayı mescide götürecek biri bulunur ve götürmesi sebebiyle has­tanın kendisine bir zarar gelmezse, cuma namazını kılması farz olur.

4. Gözleri görür olmak. Kendi başına mescide gitmesi mümkün olmayan veya kendisini götürecek birini bulamayan körün cuma namazı kılması farz değildir. Kendisini mescide götürecek birini bulan veya kendi başına mescide gidebilen körün ise cuma namazı kılması farzdır.

5.  Eli ayağı tutmayan ve mescide gitmesi çok zor olan yaşlı kimseye de cuma namazı farz değildir.

6.  Hava şiddetli derecede sıcak veya soğuk olmamalıdır. Aşırı derecede çok yağmur yağması ve mescide giden yolların çamurlu olması da bu hükme tâbidir.

7. Suçsuz yere bir zalimin, kendisini hapsetmesinden veya kendisine za­rar vermesinden korkan kişi cuma namazı kılmakla yükümlü değildir. Ama bu zulmü hak eden kişi cuma namazı kılmaktan muaf değildir.

8.  Cuma namazına gittiği takdirde canına, malına veya ırzına zarar gel­me korkusu olan kişi cuma namazı kılmakla yükümlü değildir.

9.  Cuma namazı kılınan bir beldede ikamet etmek. Seferi olduğu halde ikamete niyet eden kişilerle cuma namazının cemaat nisabı her ne kadar ta-mamlanmasa da mukim kimselerin ve ikamete dört tam gün için niyet eden yolcuların cuma namazı kılmaları gerekir.Vatan edinmek, bir yerde sürekli olarak kalmaya niyet etmek demektir ki, bu da cuma namazının farz ve sahih olması için şarttır. Cuma namazı bir bel­dede sürekli olarak ikamete niyet eden kişilere farz olur. (Şirbînî, Mugni'l-Muhtâc, 1/537-539; Cezîrî, Mezâhib, 1/380, 381)

10. Kişi, vatan edindiği yerde bulunmalıdır. Cuma namazı kılınan yerin şehir olması şart değildir. Köylerde, ağaç dallarından yapılan evlerde, baraka­larda oturanlar da cuma namazı kılmakla yükümlüdürler. Çadırlarda yaşayan­lar, çoğunlukla göçebe olduklarından, cuma namazı kılmakla yükümlü değil­dirler. Bunlar, cuma namazı kılınan beldeye yakın olduklarında, oraya bağlı olduklarından cuma namazı kılmakla yükümlü olurlar.

Cuma ezanını işitemeyecek kadar uzakta olan kişiye cuma namazı farz değildir. Nitekim bir hadis-i şeriflerinde Peygamber Efendimiz (s.a.v) şöyle bu­yurmuştur: "Cuma namazı, ezanı duyan herkese farzdır." (Ebû Davud, Salât, 212.)

Ancak bu durumda bulunan kişilerin sayısı kırka ulaşırsa, cuma namazı kılınan yakın beldeye gitmeleri gerekmez ama bulundukları yerde cuma na­mazı kılmaları gerekir.

b) Cuma namazının sıhhat şartları

Cuma namazının sıhhat (geçerlilik) şartları altı tanedir:

1.  Cuma namazının tamamı ve hutbesi, öğle namazı vaktinde eda edil­miş olması.

2.  Cuma namazının, köy olsun şehir olsun, mağaralıklar veya yer altı bodrumları olsun, binaları bir arada bulunan yerlerde kılınması.

3.  Cuma namazının cemaatle kılınması.

4.  Cuma namazını kılan cemaatin, en azından kırk kişi olması. Fıkıh ki­taplarında bu şarttan bahsedilirken; Hz. Peygamber'in zamanında kılınan cu­ma namazlarında cemaat sayısının kırk kişinin altına düşmemiş olması delil olarak ileri sürülmektedir. Oysa Resûl-i Ekrem'in hicret etmesinden önce Me­dine'de kılınan cuma namazında kırk kişilik bir cemaatin hazır bulunması, bundan az sayıdaki bir cemaatle cuma namazının kılınamayacağı anlamına gelmez. Nitekim Hz. Peygamber'in emriyle Mus'ab b. Umeyr'in Medine'de on iki kişiye cuma namazı kıldırdığı rivayet edilmektedir. (Beyhakî, es-Sünenü'l-Kübrâ, 3/179.)

Ayrıca Resûlullah (s.a.v) cuma namazını kıldırırken, ticaret kervanının geldiğini duyan cemaatin mescidi terkedip alışverişe gittiği ve sadece on iki ki­şinin hutbeyi dinlemeye devam ettiği sahih hadis kaynaklarında bildirilmekte­dir. (Buhârî, Cum'a, 38.)

Buna ek olarak sevgili Peygamberimiz (s.a.v), bir beldede sadece dört kişi bulunsa bile cuma namazı kılmalarının farz olduğunu ifade buyurmuş­tur. (Beyhakî, es-Sünenü'l-Kübrâ, 3/179; Dârekutnî, Sünen, 2/8-9.)

Şu halde bir yerleşim biriminde imamla birlikte dört kişinin bulunması durumunda cuma namazı kılınmalıdır.

Hanefî mezhebi de bu görüşü benim­semiştir.

5. Cuma namazının, beldede kılınan diğer cuma namazlarından önce kı­lınmış olması.

6.  Namazdan önce iki hutbenin okunması.

E) Aynı Yerleşim Biriminde Birden Fazla Yerde Cuma Namazı Kılınması

Cuma namazından maksat, müminlerin rablerine karşı huşu içinde bir araya gelip toplanmaları, aralarındaki dostluk bağlarını güçlendirmeleri, kin ve düşmanlık duygularını yok etmeleridir. Cuma namazı kılınan mescidlerin ge­reksiz yere çoğaltılması durumunda müslümanlar birkaç mescide dağılıp bö­lünmekte, cemaatleşmenin faydası hissedilmemekte, dolayısıyla cuma nama­zından elde edilmesi umulan feyiz ve bereketten yeterince istifade edileme­mektedir.Cuma mescidlerinin sayısı gereksiz yere çoğaltıldığı takdirde, yalnızca ilk kılınan mescidde bulunanların cuma namazı sahih olur. Diğer mescidlerdeki cemaatlerden önce kıldıklarını kesin olarak bilenler, cuma namazını sahih olarak kılmış olurlar. Diğer mescidlerdekiler ise sadece öğle namazını kılmış olurlar. Bunun için ölçü, iftitah tekbiridir. Namazı önce kılmış olmak için iftitah tekbirlerinin, başka mescidlerdeki cemaatten önce alındığının kesin olarak tesbit edilmesi şarttır. Eğer bu tesbit yapılamaz da hepsinin aynı anda iftitah tekbiri aldıkları anlaşılır ya da bu hususta şüpheye düşülürse, hepsinin cuma namazı bâtıl olur. Bu durumda hepsinin bir araya gelerek cuma namazını ia­de etmeleri gerekir. Şayet bu mümkün olmazsa, cuma yerine öğle namazını kılmaları gerekir.

Hanefî mezhebine göre, birden fazla mescidde cuma namazı kılınması, ihtiyaçtan ötürü olmasa bile her mesciddeki cuma namazı sahih olur ve bun­da herhangi bir sakınca da söz konusu olmaz. Bir mesciddeki cemaatin diğer mesciddeki cemaatten önce kılmış olması da cuma namazının sıhhatine za­rar vermez.

Bir yerleşim birimindeki cuma cemaatinin tek mescide sığmaması, birden fazla mescidde cuma namazı kılınmasını zorunlu hale getiren bir ihtiyaçtır. Cuma mescidleri ihtiyaç sebebiyle birden fazla olursa hepsinde kılınan cuma namazları sahih olur ve bundan sonra öğle namazını kılmaları zorunlu olma­yıp sadece mendup olur. Nitekim İmam Şafiî Bağdat'a gittiğinde, orada birkaç yerde cuma namazı kılındığını görmüş ve bu duruma ses çıkarmamıştır.( Nevevî, el-Mecmû', 4/452.)

Cuma namazının birden fazla mescidde kılınması durumunda sahih ol­mayacağı düşüncesinden hareketle Hanefî mezhebi mensupları münferit ola­rak zuhr-i ahîr niyetiyle dört rek'at; Şafiî mezhebi mensupları ise cemaat ha­linde dört rek'at öğle namazı iadesi kılmaktadırlar. Oysa aynı yerleşim birimin­deki cuma namazı mükelleflerinin tek camiye sığmamaları zaruretine binaen birden fazla mescidde cuma namazı kılınmasının sahih olacağında şüphe yoktur ve bu takdirde muhtelif camilerdeki cemaatlerin zuhr-i ahîr namazı kıl­maları da gerekmez. (Zühaylî, el-Fıkhü'l-İslâmî, 2/1302.)

Kaldı ki böyle bir namazın kılınması, bir vakitte iki namazın farz olduğu gibi yanlış bir inanışın insanlar arasında yayılmasına yol açacaktır. Nitekim Din İşleri Yüksek Kurulu da 26 Mart 2002 tarihinde yaptığı bir toplantıda cu­ma namazından sonra zuhr-i ahîr namazı kılınmasına gerek olmadığını kara­ra bağlamıştır.

F) Cuma Namazının Rek'at Sayısı

Cuma namazının farzı iki rek'attır. Nitekim Hz. Ömer de, "Cuma namazı kısaltma yapmaksızın tam olarak iki rek'attır. İftira eden ziyana uğramıştır"(Nesâî, Cum'a, 37.) diyerek bunu teyit etmiştir.Ayrıca cuma namazının farzından önce dört, farzından sonra da dört ol­mak üzere toplam sekiz rek'at nafile namaz kılınması müstehaptır. Dörder rek'at olan bu nafilelerin ikişer rek'at olarak kılınması da yeterli olur. (Nevevî, el-Mecmû; 3/457.)

G) Cuma Namazına Ne Zaman Kavuşulmuş Olur?

İmamla birlikte cuma namazına başlamayıp daha sonra camiye gelen bir kişi, imam ikinci rek'atta iken namaza durursa, cuma namazına kavuşmuş sa­yılır ve namazını cuma namazı olarak tamamlar. Ama ikinci rek'atın rükûun-dan sonra imama tâbi olup namaza girerse, cuma namazına kavuşmuş sayıl­maz ve namazını öğle namazı olarak tamamlar. Bununla ilgili olarak Peygam­berimiz (s.a.v) bir hadis-i şeriflerinde şöyle buyurmuştur: "Cuma namazının bir rek'atına kavuşan kişi, cuma namazına kavuşmuş sayılır." (Beyhakî, es-Sünenü'l-Kübrâ, 3/202.)

Bazı rivayetlerde bu hadisin sonunda, "Ona bir rek'at daha eklesin"bade­si yer almakta ise de bu, mezkûr hadisin râvilerinden Zührî'nin ilavesidir. (Cessâs, Ahkâmü'l'Kur'ân, 5/340.)

Hanefî mezhebine göre cuma namazının herhangi bir kısmında imama tâbi olan bir kişi, cuma namazına kavuşmuş sayılır ve imamın selâm verme­sinden sonra namazını cuma namazı olarak tamamlar. (Zühaylî, el-Fıkhü'l-İslâmî, 3/1293.)

H) Cuma Namazından Önce Hutbe Okunması

İslâm bilginleri namazdan önce hutbe okunmasının, cuma namazının sıhhat şartlarından biri olduğu hususunda görüş birliği etmişlerdir. Peygamber Efendimiz (s.a.v) hutbesiz cuma namazı kılmış değildir. Hutbede bulunması gereken rükünler beş tanedir. Bu rükünleri şöyle sıralayabiliriz:

1.  Hutbeye, Allah'a hamdederek başlamak. Bunun için de bizzat "hamd" mastarından türeyen bir kelimeyi kullanmak ve ayrıca buna Allah lafza-i celâ­lini eklemek şarttır. Şu halde hamd masdarını veya türevini kullanmaksızın ya da Allah lafza-i celâlini telaffuz etmeksizin veya buna benzer bir cümleyi telaf­fuz etmekle bu rükün yerine getirilmiş olmaz. Hamd maddesinin her iki hutbe­de okunması zorunludur.

2.  Her iki hutbede Peygamber Efendimiz'e salât okumak.

3.  Her iki hutbede aynı lafızla olmasa bile takva tavsiyesinde bulunmak. Meselâ "ittekullaha" yerine "etîullaha" demek yeterli olur. Dünyadan ve dün­yaya aldanmaktan sakındırmak yeterli olmaz.

4.  İki hutbeden birinde Kur'ân-ı Kerîm'den bir âyet okumak. Bu âyetin bi rinci hutbede okunması daha faziletli olur. Okunan bu âyetin tam bir âyet veya bir âyetin uzun bir bölümü olması; vaad, vaîd, kıssa, mesel veya öğüt gibi matlup bir mânayı ifade etmesi şarttır.

5. Özellikle ikinci hutbede mümin erkek ve kadınlara dua etmek. Eğer ha­tibin ezberinde varsa, mağfiret talebi gibi âhiretle ilgili duaları yapması şarttır. Ama ezberinde yoksa, dünya ile alâkalı duaları yapması da yeterli olur. Dua ederken hazır bulunan cemaati bir tarafa bırakarak başkalarını kastetmeme-lidir.

Hanefî mezhebine göre ise hutbenin bir tek rüknü vardır. O da az veya çok, mutlak zikirdir. Farz olan hutbenin tahakkuku için sadece bir defa "elham­dülillah" veya "sübhânellah" veya "lâ ilahe illallah" demek yeterli olur. Ancak bu kadarla yetinmek tenzîhen mekruhtur.

I) Hutbenin Şartları

Cuma hutbesi için gerekli olan şartlar şunlardır:

1.  Her iki hutbe namazdan önce okunmalıdır. Namazdan sonra okunan hutbeler geçerli olmaz.

2.  Hatip hutbeyi okurken ara verip başka bir işle meşgul olmamalıdır. Me­selâ hatip hutbe okurken aksırır da "elhamdülillah" derse hutbe geçerli olmaz.

Hanefî mezhebine göre ise bu durumda hutbenin geçerliliği devam eder.

3.  Hutbeler Arapça okunmalıdır. Her iki hutbenin rükünlerini Arapça ola­rak yerine getirmek şarttır. Hatibin Arapça'yı öğrenmesi mümkün olduğu tak­dirde, hutbeyi Arapça'dan başka bir dille okuması yeterli olmaz. Arapça'yı öğrenmesi mümkün olmazsa, o zaman hutbeleri Arapça'dan başka bir dille oku­ması caiz olur. Tabii bu anlatılanlar, Arap dinleyiciler için söz konusu olan hü­kümlerdir. Dinleyiciler Arap değillerse, hatibin Arapça'yı öğrenmesi mümkün olsa bile, âyet-i kerîme dışındaki hutbe rükünlerini Arapça olarak yerine getir­mek gerekmez. Fakat âyet-i kerîmeyi Arapça okumak zorunludur. Arapça okumak mümkün olmazsa, yerine Arapça bir zikir veya dua okumak yeterli olur. Bu da mümkün olmazsa hatip, bir âyet okuyacak kadar susup bekler. Âyetin başka bir dildeki mealini okumak yeterli değildir. Hutbenin âyet-i kerî­me dışındaki rükünlerinin Arapça olarak yerine getirilmesi şart olmayıp sün­nettir.

Hanefî mezhebine göre ise dinleyenler Arap da olsalar, başka milletten de olsalar, hatip Arapça'yı bilse bile, hutbenin Arapça'dan başka bir dille okunması caizdir.

4.  Hutbe vakit içinde okunmalıdır. Cuma vaktinden önce okunan hutbe geçerli olmaz.

5. Hatip, hutbe rükünlerini, cuma namazının kendileriyle gerçekleştiği kırk kişilik cemaate duyuracak kadar yüksek bir sesle okumalıdır. Cemaatin hut­beyi bilfiil duymaları şart değildir. Sadece işitebilecek bir konumda olmaları yeterli olur. Hatibe yakın bir şekilde bir arada bulunmaları gerekir. Bu konum­dayken uyuklayarak hutbeyi dinlemeseler bile bunun bir sakıncası olmaz. Ama sağır olmak, ağır uykuda bulunmak veya hatipten uzak bir yerde otur­mak gibi bir nedenle hutbeyi işitemezlerse, hutbeleri yerini bulmuş olmaz.

6.  Hutbeyle namaz arasına fasıla konulmamalıdır. İki hutbenin rükünle-riyle iki hutbe ve cuma namazı arasına fasıla koymayıp peş peşe yapmak şarttır. Bunun sınırı mümkün olduğu kadar hafif iki rek'at namaz kılacak kadar bir fasıladır. Bundan fazla süren fasıla, hutbeyi geçersiz kılar. Ama bu fasıla vaaz ve nasihat ise, hutbenin sıhhatine zarar vermez.

7.  Hatip her iki hades (abdestsizlik ve cünüplük) halinden ve affedilmez necasetten temiz olmalıdır.

8.  Hatibin avret mahalli örtülü olmalıdır.

9.  Hatip, yapabildiği takdirde hutbeyi ayakta okumalıdır.

10.  Hatip, iki hutbe arasında itminan miktarınca oturmalıdır. Hutbeyi ayakta irad eden hatip, arada oturamayacak olursa, bir süre sükût eder.

11.  Hutbeyi dinleyen kırk kişi, hükmen de olsa hutbeyi işitebilecek bir ko­numda olmalıdır.

12.  Hutbeler, cuma namazının sahih olduğu bir mıntıkada okunmalıdır.

13.  Hatip erkek olmalıdır.

14.  Hatip, halka imamlık yapması sahih olan bir kişi olmalıdır.

15.  Eğer ilim erbabından ise hatibin, hutbedeki rükünlerin rükün, sünnet­lerin de sünnet olduğuna inanması şarttır. (Zühaylî, el-Fıkhü'l-İslâmî, 2/1307-1308.)

J) Hutbenin Sünnetleri

Hutbenin sünnetleri on sekiz tane olup şöyle sıralanabilir:

1.  Hutbe rükünleri arasındaki tertibe uymak. Şöyle ki, hutbeye önce Al­lah'a hamdederek başlamak.

2.  Sonra Peygamber Efendimiz'e salât okumak.

3.  Daha sonra cemaate takva tavsiyesinde bulunmak.

4.  Bir âyet-i kerîme okumak.

5.  Müminlere dua etmek.

6.  İkinci hutbede müslümanların imam ve idarecilerine, sâlih olmaları ve hak yolda halka yardımcı olmaları için dua etmek. Sevgili Peygamberimiz'e salât okuduktan sonra ayrıca ona selâm, âl ve ashabına da salâtü selâm gön­dermek.

7.  Dikkatle dinledikleri takdirde işitebilecek durumda olan cemaatin, kulak verip hutbeyi dinlemesi.

8.  İşitemeyenlerin ise zikirle meşgul olması.

9.  Bu durumda Kehf sûresini okumak daha faziletlidir.

10.  Daha sonra Peygamber Efendimiz'e yine salât okumak.

11.  Hutbeyi minber üzerinde okumak.

12. Minberin, mihraba yönelenlerin sağ tarafında bulunması.

13.  Hatibin, kendisine tahsis edilen yerden ayrılarak minbere çıkmadan önce minberin yanındaki cemaate selâm vermesi.

14.  Hatibin, minbere çıktığında cemaate yönelmesi.

15.  Hatibin, birinci hutbeye başlamadan önce minbere oturması ve otur­madan önce de cemaate selâm vermesi.

Hanefî mezhebine göre hatip, cemaate selâm vermemelidir. Çünkü se­lâm vermesi, konuşmalarına yol açar.

16.  Cemaatin toplu olarak değil, yalnızca bir kişinin hatibin huzurunda ezan okuması sünnettir. Minarede okunan ilk ezana gelince, cemaatin toplan­ması eğer buna bağlı ise okunması sünnet olur.

17.  Hutbe, cemaatin anlayabileceği tarzda açık ve net olmalı, ne çok uzun ne de çok kısa olmalı ve ne de namazdan önce okunmalı.

18.  Hatibin, hutbe okurken sağa-sola dönmemesi, sol tarafında kılıç ve­ya asâ bulundurması, sağ yanını da minberin kenarına dayaması.

19.  Hatibin, ikinci hutbeyi "estağfirullaha lî veleküm" duasıyla bitirmesi.

20.  Hutbeyi okuyan hatibin, cuma namazını da kıldırması şart değil sün­nettir.(Cezîrî, Mezâhib, 1/394; Zühaylî, el-Fıkhü'l-İslâmî, 2/1309-1310.)

21. Hutbe okunurken de olsa mescide giren kişinin tahiyyetü'l-mescid na­mazı kılması sünnettir. Câbir'den (r.a) rivayet edilen bir hadiste Hz. Peygam­ber, hutbe okurken mescide giren bir adama,

"Ey falan! Namaz kıldın mı?"diye sormuş. O da, "Hayır, kılmadım" deyin­ce Hz. Peygamberin ona, "Kalk, iki rek'at namaz kıl" diye emrettiği anlatıl­maktadır. Başka bir rivayette anlatıldığına göre Hz. Peygamber (s.a.v) bu ko­nuda şöyle buyurmuştur: "Biriniz (mescide) geldiğinde imam hutbe okumak-taysa iki rek'at namaz kılsın." (Buhârî, Cum'a. 184)

K) Hutbenin Mekruhları

Hutbenin bazı sünnetlerini terketmek mekruh, bazılarını terketmekse hi-lâf-ı evlâdır (tenzîhen mekruh). Meselâ hutbe okunurken cemaatin konuşma­sı, hatibin huzurunda tek kişinin değil de cemaatin toplu olarak ezan okuma­sı mekruhtur. Hutbe okunurken cemaatin gereksiz yere gözlerini yummaları ise hilâf-ı evlâdır.Cemaatin omuzlarının üzerinden adım atarak, onları rahatsız ederek ile­ri saflara geçmek mekruhtur.Hatibin huzurunda salâtü selâm âyetinin okunması

Hatibin minbere çıkmasından sonra müezzinin veya cemaatten birinin,

"Şüphesiz Allah ve melekleri Peygamber'e salât ediyorlar.(Peygamber'e Allah'ın salât etmesi, rahmet etmesi; meleklerin salât etmesi, şanının yüceltil­mesini dilemeleri; müminlerin salât etmesi ise dua etmeleri anlamını ifade eder.)

Ey iman edenleri Siz de ona salât edin, selâm edin"( Ahzâb 33/56.)

âyetini okuması, ardından,"(Hutbe okunurken) arkadaşına 'sus' dediğinde (hutbeyi) lağvetmiş olur­sun" (Müslim, Cum'a, 11.) hadisini ve bazı manzumeleri okuması, Asr-ı saâdet'ten sonra başla­tılmış olmakla birlikte cemaate, bu âyet ve hadisin içeriğini hatırlattığı için gü­zel bir uygulamadır.Bazılarınca bu uygulama bid'at olarak nitelendirilmekte ise de bu, güzel bid'atlar kategorisinde mütalaa edilmelidir. İmam Ebû Hanîfe'ye göre hatibin minbere çıkmasından sonra terkiye yapılması tahrîmen mekruh, İmâmeyn'e göre ise caizdir.

Cuma günü yolculuğa çıkmak

Cuma namazı kılmakla yükümlü olan kişinin cuma günü fecirden sonra yola çıkması haramdır. Ancak yoldayken cuma namazına kavuşabileceğini zanneden veya vakti daralıp da ulaşamamaktan korktuğu hac yolculuğu gibi farz bir yolculuğa çıkan ya da yalnız kalmaktan korkmak gibi bir zarureti olan kişinin cuma günü fecirden sonra yola çıkması haram olmaz. Ama fecirden önce yola çıkmak mekruh değildir.

Hanefî mezhebine göre ise cuma günü cumanın birinci ezanı okunduk­tan cuma namazı kılınıncaya kadar şehirden çıkmak, sahih görüşe göre mek­ruhtur. Ama zevalden önce şehirden çıkmak mekruh değildir.

Cuma namazı kılmayanların öğle namazı kılmaları

Cuma namazını kılmakla yükümlü olan kişinin cuma namazına gitmeyip imamın cuma namazını kıldırması esnasında öğle namazını kılması sahih ol­maz. Aksine bu kişinin, kavuşacağını zannetmesi durumunda cuma namazı­na gitmesi gerekir. Çünkü o gün kendisine farz olan, cuma namazıdır. Cuma­ya gidip imama kavuşursa, imamla birlikte cuma namazını kılar. İmama kavu-şamazsa öğle namazını kılar. Cuma namazına kavuşamayacağını zannetme­si durumunda, imamın cuma namazını tamamladığına kesin kanaat getirince­ye kadar bekledikten sonra öğle namazını kılar.Özetle, cuma namazını kılmakla yükümlü olan kişi cuma namazından ön ce öğle namazını kılarsa, öğle namazı sahih olmaz; Cuma namazını kılmas gerekir. Cuma namazına gitmeyip cuma namazından sonra öğle namazını kılarsa. günahkâr olmakla birlikte öğle namazını eda etmiş sayılır

Dinen geçerli mazeretleri sebebiyle cuma namazını kılamayan veya cu­ma namazını kılmakla yükümlü olmayan kimselerin, o günkü öğle namazını cemaatle kılmaları -cemaat sevabını elde etmek İçin- sünnettir. (Şirbînî, Mugni'l-Muhtâc, 1/540.)

Ancak Hanefî mezhebine göre bu durumdaki kimselerin o günün öğle na­mazını cemaatle kılmaları tahrîmen mekruhtur. Çünkü o gün o vakitte cema­at oluşturmak, sadece cuma namazına mahsustur.

Mazeretinin, cuma namazı kılınabilecek vakte kadar ortadan kalkacağını ümit eden kişinin, öğle namazını kılmayıp beklemesi müstehap olur. Mazere­ti devam eder de artık cuma namazını kılamayacağına kanaati hâsıl olursa öğle namazını kılar.Cuma namazı kılmakla yükümlü olmayanlar, imamın cuma namazını tamamlamasından önce de o günün öğle namazını kılabilirler.Vakit sona erer ya da cuma namazını hutbeyle birlikte eda etmeye yetmeyecek kadar daralırsa bu namaz cumhura göre sakıt olur ve cuma namazı olarak kaza da edilmez. Ancak bunun yerine o günün öğle namazı kılınır.

Cumanın mendupları

Cuma namazından önce tırnakları kesip bıyıkları kısaltmalı, koltuk altlaı ve bedendeki diğer tüyler temizlenip gusledilmeli, güzel kokular sürünerek üs baş düzeltilmeli ve sonra da cuma namazına gidilmelidir. Cuma günü ve ge cesi Kehf sûresi okunmalıdır. Bununla ilgili bir hadis-i şerifte sevgili Peygarr berimiz şöyle buyurmuştur: "Cuma günü Kehf sûresini okuyan bir kişi için bu sûre iki cuma arasını nurla aydınlatır."( Beyhakî, es-Sünenü'l-Kübrâ, 3/249.)

Peygamber Efendimiz'e çokça salâtü selâm okunmalıdır. Bununla ilgi bir hadis-i şerifte de şöyle buyrulmuştur: "Cuma günü en faziletli günlerini! dendir. O günde bana çokça salât okuyun. Çünkü sizin okuduğunuz salâtle bana sunulur." (Ebû Davud, Salât, 207; Nesâî, 3/91; ibn Mâce, Cenâiz, 25.)

Yine o günde çokça dua edilmelidir. Bizleri o günde çokça dua etmeye teşvik sadedinde sevgili Peygamberimiz (s.a.v) şöyle buyurmuştur: "Cuma gününde öyle bir saat vardır ki, müslüman bir kul o zamana denk gelir de yü­ce Allah'tan bir şey dilerse, dilediği şeyi Allah (c.c) mutlaka kendisine verir." (Buhârî, Cum'a, 37; Müslim, Cum'a, 13-15; Tirmizî, Cum'a, 2.)

Cuma namazı kılınacak yere mümkün olduğunca erken gidilmelidir. Cu­ma günü en temiz ve en yeni elbiseler giyilmelidir. En faziletlisi, beyaz elbise­lerin giyilmesidir.